Haat, wraak en vrede

Thema: Haat, wraak en vrede
Datum: 19 en 20 september 2015
Voorganger: Ard Nieuwenbroek

OPENINGSLIED: za: Vrede voor jou hierheen gekomen zo: Nu nog met halve woorden

WELKOM
Welkom iedereen vandaag in deze viering. Vrede voor jou die hier voor de eerste keer aanwezig is. Vrede voor jou die hier al is geweest en teruggekomen bent. Vrede voor jou die de afgelopen week gelukkig is geweest. Vrede voor jou die de afgelopen week heeft getwijfeld, gezocht en wellicht gevonden. Vrede voor jou die de afgelopen week geen vrede heeft gekend en er zo naar verlangt.
Gisteren nog zei iemand me: ‘ Wat een uitdagende thema’s kies je steeds uit voor de vieringen!’. Ik besef dat ook het thema van vandaag ‘ Haat, wraak en vrede’ niet meteen een comfortabel gevoel geeft. Toch kies ik, aan het begin van de Vredesweek, voor deze ongemakkelijke woorden. Vrede willen we allemaal. Haat en wraak liever niet. Dat is meer voor anderen. Is dat eigenlijk wel zo? Of is het juist menselijk om in jouw leven ook zelf te maken te krijgen met haat en wraak? Ik vermoed van wel. Iedereen overkomt het kwade van een ander en beleeft daar onrecht bij. Menselijk gesproken brengt ons dat dicht bij haat en wraak. Menselijk zijn we allemaal.
Psalm 139, die we vandaag als tweede lezing gaan beluisteren, geldt in de traditie als een van de mooiste. Hij wordt genoemd en geroemd als een psalm met de meest diepe gedachten. Denkend aan de startende Vredesweek ben ik vooral geraakt door hoe in deze psalm vragend wordt gesproken over haat. Dat heeft me geïnspireerd bij het boetseren van deze viering. Waarin we luisteren, zingen en zoeken naar hoe ook wij meer in Vrede kunnen leven met onszelf en anderen.
Laten we eerst de stilte te zoeken in onszelf en om ons heen.

GEBED
Eeuwige:
Jij bent altijd in ons leven. Soms ervaren we dat in vreedzame stilte, soms in een enkel woord of gebaar van een ander. Open onze oren en ogen, raak onze harten aan, jij bron van leven. Wees bij ons dit uur. Verstrooi jouw liefde en wijsheid onder ons. Hier en nu, straks en ooit.

LIED: za: Gij hart, Gij bron van leven zo: Bij U is de bron van het leven

1e LEZING
Ik zal nooit de dag vergeten dat ik de Franciscaner priester Frater Ivo vergezelde naar zijn geboorteplaats. Onze eerste stop is de katholieke begraafplaats, in het kleine dorp in het centrum van Bosnië. Het is een overwoekerd erf waar niemand naar omkijkt. Frater Ivo loopt heel langzaam naar de plaats waar acht van zijn familieleden zijn begraven. Allemaal mannen. Deze onschuldige oudere mannen waren een paar jaar eerder afgeslacht door Bosnische moslim militairen. Vol eerbied en in diepe stilte staat Frater Ivo voor het graf van zijn vader om hem de eer te geven en te huilen om het verlies. Later gaan wij naar het huis waar zijn ouders hun hele leven hadden gewoond. Zijn moeder is nu een vluchteling in Kroatië en in het huis woont nu een moslimfamilie. Frater Ivo gaat bij hen op bezoek, zonder dat de bewoners weten dat zij in zijn oude vertrouwde huis wonen. Hij luistert naar hun zorgen en angsten, en toont interesse in hun welzijn. Ook zij zijn verdreven, net als Frater Ivo. Hij dient hen, die net zo slachtoffer van de oorlog zijn als hij, door hen vriendelijkheid en vriendschap aan te bieden, samen met een luisterend oor en woorden van troost. Hij ontmoet de “vijand” en ziet de verwoestende waarheid van de oorlog, terwijl hij tegelijkertijd de menselijkheid op de gezichten herontdekt. Ik mag daarvan getuige zijn, al worstelend met mijn eigen beeldvorming van de vijand en mijn angst voor die vijand. Als wij terugrijden naar Sarajevo koesteren wij dit wonderbaarlijk vertrouwde gezicht van de vijand in ons; het was nu dat van een menselijke lotgenoot geworden.
Christine Welschen
LIED: za: Komen ooit voeten gevleugeld zo: Waarom, wanneer, uit welke luchtlaag

2e LEZING. Psalm 139, 14-24
Ik prijs U, omdat U mij zo prachtig hebt gemaakt.
Alles wat U doet, is wonderbaarlijk. Alles in mij getuigt daarvan.
U zag elk van mijn botten, terwijl zij in het verborgene werden gemaakt.
U zag mij al toen ik nog geen vorm had.
Elke dag van mijn leven stond toen al in uw boek opgeschreven.
Wat betekenen uw gedachten veel voor mij, mijn God.
Zij zijn ontelbaar.
Zelfs als ik ze zou proberen te tellen, blijken het er nog meer te zijn dan de zandkorrels.
Ik ben voortdurend in uw nabijheid.
Mijn God, wilt U uw tegenstanders doden? Moordenaars, blijf uit mijn buurt!
Zij zeggen boosaardige dingen tegen U en gebruiken uw naam voor hun leugens.
Zij zijn uw vijanden.
Ik moet immers wel de mensen haten die U haten, Heere?
Ik heb een diepe afkeer van mensen die tegen U in opstand komen.
Ik voel een diepe haat tegen hen en beschouw hen als mijn eigen vijanden.

God, houdt U mij in het oog en ken mijn hart. Toets mij. U mag alles weten wat er in mij omgaat.
Let op of ik soms de verkeerde weg opga.
Leid mij op uw weg, die naar uw eeuwigheid voert.

LIED: za/zo: Houd mij in leven

OVERWEGING
Iedereen komt het in het leven tegen: onrecht. Groot en klein in omvang. Onrecht als iemand je tekort doet. Je kwaad doet en je soms zelfs beschadigt. Het zijn pijnlijke herinneringen die we liever wegstoppen. Dat opzij zetten valt vaak niet mee. Vaak blijven we in die negatieve ervaring hangen. Dan zijn er negatieve gevoelens. Soms komt er dan er ook opkomende haat, al of niet leidend tot wraak. Haat is een ultieme emotie die negatieve gevoelens vasthoudt en wat, zoals men het in de volksmond noemt, “het hart zwaar kan maken”. Je verafschuwt iemand en in een lichtere vorm gebruik je het als je aan het mopperen bent. Daarnaast kan haat, in een heftiger vorm, je ook aanzetten tot het kwetsen van een persoon die je haat. Iemand haten is geen emotie waar je op zit te wachten, want het vergt veel negatieve energie. Daar wordt niemand wijzer van en kan een mens in het ergste geval zelfs verteren. Maar vaak heb je het zelf niet in de hand, het gevoel is te sterk. Haat kan de energie uit je zuigen en je ‘tekenen’ voor het leven. Getekende mensen kom ik op allerlei manieren tegen. Het zijn veelal verbitterde mensen, die het leven niet meer echt willen en durven te leven. Hun kijk op de wereld is negatief. In een milde vorm gezegd: ‘Het glas is bij hen vrijwel altijd half leeg’ . En er is natuurlijk een hoog ‘ Ja-maar’ gehalte. De vraag is natuurlijk: wie lijdt het meest door jouw haat? Degene die je haat of jijzelf? Zolang je iemand of wat dan ook haat, ben je de emotionele gevangene van degene of datgene waar je haatgevoelens voor hebt. En ben jij het die mentaal, emotioneel en op de lange duur ook lichamelijk de meeste last gaat dragen.

In de psalm van vandaag staat een leesteken, dat in eerste instantie nauwelijks opvalt. Achter de versregel: ‘Ik moet immers wel de mensen haten die U haten, Heere’ , staat een vraagteken. Er is kennelijk twijfel die later wordt versterkt als we lezen: ‘God, houdt U mij in het oog en ken mijn hart. Let op of ik soms de verkeerde weg opga. Leid mij op uw weg, die naar uw eeuwigheid voert.’ Deze regels heb ik ettelijke keren gelezen en tot mij door laten dringen. Voor mij is de boodschap en uitnodiging helder: ‘Maak de touwen en knopen los en bevrijd je van het kwaad van de andere persoon. Je haat maakt je vast aan de persoon die verantwoordelijk is voor jouw pijn. Jouw vergeving stelt je in staat om weg te lopen van hem of haar en de pijn’. Je vijand verdient het misschien niet om vergeven te worden na alle pijn, verdriet en lijden dat hij of zij jou al of niet met opzet heeft aangedaan, maar jij verdient het om vrij te zijn van dit kwaad. Ik geloof dat het Tomás Borge in Nicaragua was die, toen hij op straat één van zijn folteraars tegen kwam, zei: ‘Ik neem wraak op je, ik vergeef je.’ Zo is er ineens een vorm van zoete wraak die zoet blijft en jou als wreker niet verbittert. Zoals de Franciscaner priester Frater Ivo in de eerste lezing. Hij ontmoet de “vijand” en ziet de verwoestende waarheid van de oorlog, terwijl hij tegelijkertijd de menselijkheid op de gezichten van de familie, die in het huis van zijn ouders woont, herontdekt. Waarbij de vijand verandert in een menselijke lotgenoot.
De 15-jarige Jordyn nam het geweer van zijn stiefvader mee de bus in om indruk te maken op zijn klasgenoten. Hij richtte op de vloer van de bus, om zo een waarschuwingsschot te lossen. Toen er niets gebeurde, richtte hij het wapen op Jina, waarna het per ongeluk afging. De tiener werd in haar nek geraakt en overleed in het ziekenhuis. Tijdens de rechtszaak bood de moordenaar zijn excuses aan en gaf hij aan de dood van Jina te betreuren. Plots stapte Ady op de moordenaar van haar dochter af, met tranen in haar ogen. Ze vergaf zijn daden door hem een omhelzing te geven en drukte hem dicht tegen haar aan. De Amerikaanse, die drie jonge kinderen heeft, zei dat haar dochter het zo gewild zou hebben.

Het Aramese woord ‘ vergeven’ betekent letterlijk ‘ontknopen’ . Knopen los maken. Lukt ons dat nu, vandaag, morgen, ooit? En als je dat al wilt, wat is daar dan voor nodig? Een groot misverstand is , dat we de aanwezigheid van een ander nodig hebben om te kunnen vergeven. We hoeven geen contact met die ander te hebben en te zeggen: “ Ik vergeef je”. Vaak is dat contact helemaal niet gewenst of soms zelfs onmogelijk: de dader is overleden, zit in de gevangenis, is spoorloos of wil helemaal geen contact met jou. Als je je vergeving hiervan afhankelijk maakt, zou je wederom lang kunnen wachten tot aan deze voorwaarde is voldaan. Vergeven stelt geen voorwaarden aan de dader maar gaat over onszelf. Het is een daad van liefde voor jezelf. Wie vergeeft houdt van zichzelf. Je ziel wil jouw bevrijding, wil dat je innerlijk weer rust en vrede hebt. Nooit vergeet ik de beelden van het moment waarop Nelson Mandela na lange jaren de gevangenis uitliep. Hij zei op dat moment: “ Nu ik naar buiten loop, mijn vrijheid tegemoet, weet ik dat als ik niet al mijn angst, haat en bitterheid achterlaat, dat ik dan nog altijd gevangen zal zijn.” Het zijn woorden van vrede. Vrede met de wereld. Vrede vanuit zijn diepste ik. In vrijheid gekozen vrede. Dan klinkt de laatste zin van de psalm van vandaag in al mijn vezels door: “Leid mij op uw weg, die naar uw eeuwigheid voert.” Een weg van innerlijke vrede en vrijheid.

GELOOFSLIED za: Wie ten einde toe zo: Wie mag te gast zijn

VOORBEDEN
Alomzijnde,
Kijkend naar de beelden van vluchtende mensen, kruipend onder prikkeldraad, ervaren we dagelijks hoe vrede voor zoveel mensen zo ver weg is. Getekend door het leven zoeken ook vandaag duizenden vluchtelingen toekomstige vrede, in welke vorm dan ook. Sta hen in mensen nabij, opdat vrede ook hen zal aanraken.

Alomzijnde,
Ook wij hebben te maken met negatieve gevoelens over anderen en soms ook haat en wraak in ons leven. Soms oppervlakkig, soms intens. Verbind je juist dan met ons, opdat we de moed, wijsheid en kracht ervaren om de knopen van haat in onszelf los te maken.

Alomzijnde,
Op onze aarde zijn zoveel brandhaarden met haat en wraak. Verwoestend wat dierbaar was. Plunderend van wat kostbaar was. Wij bidden om jouw vrede die brandhaarden kan blussen. Wees hen nabij die jouw bluswater zijn. Politici, soldaten en journalisten. Opdat zij de wijsheid, energie en houding vinden die vrede opnieuw een kans geeft in plaats van haat en wraak.

Alomzijnde,
We geloven in jouw nabijheid in ons leven. Ook al merken we dat niet altijd op. Wil je ons nabij zijn op momenten waar we uit evenwicht raken? Wanneer boosheid en agressie onze hoofden en harten vullen. Doen overlopen van negatieve emotie. Wees ons ook dan nabij en deel met ons jouw vrede.

Alomzijnde
Vandaag gedenken we al die miljoenen mensen die slachtoffer zijn geweest van zoveel oorlogen en geweld. Sommigen van hen zijn ons bekend en dierbaar. Familie, vrienden. Ieder oorlogsslachtoffer is geschreven in de harten van de overlevenden. Ook nu schrijven we die ongekende namen in ons hart. Ook bidden we hier voor de intenties geschreven in ons intentieboek. Vandaag gedenken we in het bijzonder

za: Barmhartige Heer, genadige God

zo: Dans nos obscurites

TAFELGEBED
Jij, oorsprong van elk zoeken en vinden, verlangen van elk mensenhart. Dromende maak jij in mij los de hunkering naar vrede, het luisteren naar het woord van mijn naaste dat goed doet en kracht geeft. Jij doet ons nieuwe woorden van vergeving spreken en geeft ons nieuwe begeestering als twee of meer bijeen zijn in jouw naam.

Jouw wijsheid is aan het licht gekomen in Jezus van Nazareth. Hij was zichtbaar vol van jou en bracht vrede bij hen, die in de nacht tot hem kwamen. Nieuw leven verkondigde Hij als van een nieuwe geboorte. Zijn rijk van vergeving vergeleek hij met een schat in de akker, de parel in het sleepnet, die voor alles moet worden gezocht. Daarvoor gaf hij zichzelf , als ’n graankorrel die sterven moet om tot leven en vergeving te komen. Weg van haat en wraak.

Op die laatste avond voor zijn dood zat hij aan tafel met zijn vrienden. Hij nam brood in zijn handen, sprak zijn dank daarover uit, brak het ……en deelde het uit met de woorden: neemt en eet, dit is mijn leven, mijn liefde en vrede voor jullie gege¬ven.

Ook de beker liet hij rondgaan: Drinkt hieruit, allemaal, dit is mijn bloedeigen leven, een nieuw ver¬bond, dat hemel met de aarde ver¬zoent. Denk aan mij, tel¬kens als je dit samen in mijn naam doet.

Aangevuurd door zijn geest vinden woorden en mensen elkaar. Hij leeft in ons opstaan en naar de
an¬der gaan. Onmacht, angst en haat hebben niet meer het laatste woord maar durven leven in een nieuw gevoel van vrijheid en gemeenschap rondom hem. In zijn geest wijzen mensen elkaar de bronnen aan, vindplaatsen van waarheid en liefde. Samen gaan ze wegen om het onrecht te keren, hun handen staan klaar om te breken en te delen wat het leven biedt. Zo groeit zijn vrede onder ons, wordt zoeken een hoopvolle tocht naar een land van licht en leven.

Zo zingen wij met woorden door hem gegeven:

ONZE VADER
Zo: Onze Vader verborgen, uw naam wordt zichtbaar

VREDESWENS

VREDESLIED za/zo: Maak mij tot een bedding

BREKEN EN DELEN: za: Eet en drinkt van brood en wijn zo: Een schaal met brood

SLOTGEDACHTE
Kim Phúc is het meisje geworden dat de verschrikkingen van de oorlog in Vietnam zo duidelijk maakte. Op 8 juni 1972 verandert het leven van dit blije meisje in een nachtmerrie. Er wordt een napalm bom gegooid op haar dorp. Haar kleren en huid zijn letterlijk van het lijf geschroeid. Nu gebruikt ze alles wat haar is overkomen om de wereld op te roepen om te leren vergeven. “Het is de moeilijkste les van allemaal” zegt ze. “Ik draag mijn verleden met mij mee. Ik zal het nooit vergeten, want oorlog is verschrikkelijk. Maar er is altijd een toekomst. De wereld kan heel mooi zijn”.

ZEGEN EN WEGZENDING
Moge God ons zegenen met onrust
over gemakkelijke antwoorden,
halve waarheden en oppervlakkige relaties.
Moge God ons zegenen met boosheid
over onrecht, onderdrukking en uitbuiting van mensen zodat wij werken voor rechtvaardigheid, vrijheid en vrede.
Moge God ons zegenen met tranen die wij huilen voor hen die lijden aan pijn, verstoting, honger en oorlog, zodat wij onze handen uitstrekken tot troost.
Moge God ons zegenen met zoveel dwaasheid
dat we blijven geloven een verschil te kunnen maken in deze wereld zodat we doen waarvan anderen zeggen dat het onmogelijk is.
Daartoe zegenen we elkaar en onszelf in de naam van Vader, Zoon en Heilige Geest, Amen

SLOTLIED: za/zo: Uit vuur en ijzer