De spiegel van Jeroen Bosch

San Salvatorgemeenschap 6-7 aug 2016
Thema: De spiegel van Jeroen Bosch
Voorganger: Maria van den Dungen

Openingslied: Dit huis is een huis waar de deur open staat

Welkom en gebed
Welkom iedereen die vandaag hier aanwezig is; allemaal gegroet met een lied, dat de toon zet van ons samenzijn als gemeenschap, van ons als zoekers en dromers, maar ook van doeners. Mensen, voor wie het woord droom niet alleen verwijst naar slapen, maar ook naar het leven en wat ons daarin gaande houdt. Moge dit uur ons hart verwarmen, ons bloed doen stromen en ons richten op onze oorsprong en bestemming. En dat: In de naam van de Vader, de Zoon en de heelmakende Geest.
Het is midden in de zomer, een tijd, waarin je wilt genieten van het weer, van buiten zijn, van lekker wegdromen. Maar dit jaar werkt het weer niet erg mee, en ook uit onze dromen worden we veelvuldig opgeschrikt door aanslagen, wreedheden, die een moderne weergave lijken van taferelen van Jeroen Bosch.
Er was dit jaar veel te doen over Jeroen Bosch en misschien hebt u zelf ook de tentoonstelling bezocht, maar in onze vieringen was hij nog niet opgedoken. In dit uur willen we ontdekken of die Middeleeuwer de moderne mens nog wat te zeggen heeft. Dat doen we met stilte, bijbelfragmenten, door samen te zingen en zo licht en verbondenheid te ervaren. Maar eerst geven we ruimte aan de Geest.

Gebed
Vader, moeder, Geest van het leven
Waar twee of drie in jouw naam
geloof delen, hoop koesteren,
elkaar liefde schenken,
dáár ben Jij in hun midden
als bron van leven.
Wij bidden, Eeuwige
maak ons hart ontvankelijk
voor wat ons verstand niet kan bevatten.
Doe ons delen in de trouw, de liefde,
En de bezielende kracht van jouw droom,
Amen.
Lied za: Een schoot van ontferming /zo: Bij U is de bron van het leven

Eerste lezing: Jesaja 65
Zie, ik schep een nieuwe hemel en een nieuwe aarde. Wat er vroeger was raakt in vergetelheid, het komt niemand ooit nog voor de geest.
Er zal alleen maar blijdschap zijn en groot gejuich om wat ik schep. Ik herschep Jeruzalem in een jubelende stad en schenk haar bevolking vreugde.
Dan zal ik over Jeruzalem jubelen en mij verblijden over mijn volk. Geen geween of geweeklaag wordt daar nog gehoord.
Geen zuigeling zal daar meer zijn die slechts enkele dagen leeft, geen grijsaard die zijn jaren niet voltooit; want een kind zal pas sterven als honderdjarige, en wie geen honderd wordt, geldt als vervloekt.
Zij zullen huizen bouwen en er zelf in wonen, wijngaarden planten en zelf van de opbrengst eten; 22 in wat zij bouwen zal geen ander wonen, van wat zij planten zal geen ander eten. Want de jaren van mijn volk
zullen zijn als de jaren van een boom; mijn uitverkorenen zullen van het werk van hun handen.
zelf genieten Zij zullen zich niet tevergeefs afmatten en geen kinderen baren voor een verschrikkelijk lot. Zij zullen, met heel hun nageslacht, een volk zijn dat door de HEER is gezegend.
Ik zal hun antwoorden nog voor ze mij roepen, ik zal hen verhoren terwijl ze nog spreken. 25 Wolf en lam zullen samen weiden, een leeuw en een rund eten beide stro en een slang zal zich voeden met stof.
Niemand doet kwaad, niemand sticht onheil op heel mijn heilige berg, zo zegt de HEER.
Tussenzang za: Wij leven op aarde /zo: Moge ons voor waar verschijnen

Evangelie: Lucas 12
Vrees niet, kleine kudde, het heeft uw Vader behaagd u het Koninkrijk te schenken.
Verkoop je bezittingen en geef aalmoezen. Maak voor jezelf een geldbuidel die niet verslijt, een schat in de hemel die niet opraakt, waar een dief niet bij kan en die door geen mot kan worden aangevreten. 34 Waar jullie schat is, daar zal ook jullie hart zijn.
Sta klaar, doe je gordel om en houd de lampen brandend, 36 en wees als knechten die hun heer opwachten wanneer hij terugkeert van een bruiloft, zodat ze direct voor hem opendoen wanneer hij aanklopt.
Gelukkig de knechten die de heer bij zijn komst wakend aantreft. Ik verzeker jullie: hij zal zijn gordel omdoen, hen aan tafel nodigen en hen bedienen. Gelukkig degenen die hij zo aantreft, ook al komt hij midden in de nacht of kort voor het aanbreken van de dag. Besef wel: als de heer des huizes had geweten op welk uur de dief zou komen, dan zou hij niet in zijn huis hebben laten inbreken. Ook jullie moeten klaarstaan, want de Mensenzoon komt op een tijdstip waarop je het niet verwacht.’
Acclamatie za: God heeft het eerste woord /zo: Zo heeft gesproken en gezegd

Overweging
Dromen doen we allemaal en ook in de bijbel wordt heel wat afgedroomd.
In het Bijbelboek Spreuken staat: Waar het visioen, (de droom) ontbreekt, verwildert het volk, Dromen houden ons in beweging, dromen maken van onze wereld een betere wereld. Als wij onze dromen en idealen verliezen is er niets meer om voor te leven: is het de dood in de pot.
Als één mens droomt noemen we het een droom, als alle mensen dromen noemen we het werkelijkheid. Denk maar aan I Have a dream van ds Martin Luther King en hoe zijn toespraak de werkelijkheid veranderde.
Maar de eerste lezing vandaag is wel een heel mooie droom. Over een wereld te mooi om waar te zijn, we denken dan ook meteen: dromen zijn bedrog. Mooie droom, heerlijk om in een viering naar te luisteren. Of die droom wel of geen bedrog is moeten we afwachten. Wij geloven er in, wij komen naar de vieringen om over die droom te horen en erdoor geïnspireerd te worden. Dat was ook de bedoeling van Jesaja.
In de tweede lezing horen we dat het koninkrijk ons reeds geschonken is! We hoeven er niet iets bijzonders voor te doen. We moeten waakzaam blijven, zorg dragen voor dat koninkrijk, voor de wereld die we gekregen hebben. Wij zijn de dienstknechten, die door hun heer bediend worden, als hij onverwacht thuis komt en alles in orde vindt. Maar wat gaat hij vinden als hij morgen komt? Oceanen waarin plastic soep drijft, ontbossing op grote schaal , dieren die producten zijn geworden en veel mensen, beroofd van hun waardigheid. Hoe kan het zo mis gegaan zijn? En waarom gaan wij er dan niet ten volle voor?
En dan komen we Jeroen Bosch tegen, die ruim 500 jaar geleden leefde. In een tijd dat het voorzichtig begon te gisten in de samenleving. De kerk had nog veel invloed op het leven van de mensen, vooral door de ideeën over het laatste oordeel, hemel, zonde en hel. En ook voor Jeroen Bosch zijn de tegenstelling tussen goed en kwaad, hemel en hel, het paradijs en de zondeval belangrijke thema’s. In bijna al zijn werken is de verleiding, het kwaad duidelijk aanwezig. De kritiek overigens ook: hij spaarde niets en niemand als hij een misstand signaleerde en door de beeldtaal die hij gebruikte, kwam hij er nog mee weg ook. Zo zien we in het schilderij de Hooiwagen, dat de inhaligheid aan de kaak stelt, dat de kar met hooi –goud van kleur – vanuit het paradijs richting hel getrokken wordt. In de stoet achter de hooikar rijden de paus, de keizer, een Franse koning, een hertog en een orthodoxe patriarch. Hiermee gaf de schilder aan dat ook de hoogste standen zich graag verrijkten, de graaicultuur in beeld.
Jeroen Bosch kon de verschrikkingen van de hel meesterlijk uitbeelden, waarschijnlijk zijn de herinneringen aan de grote brand van 1463 in den Bosch daarvoor zijn inspiratiebron. Toen gingen veel huizen verloren en het stadsbestuur besliste dan ook dat er voortaan stenen of leien daken op de huizen moesten. Maar in een stad waarin de armoe hoogtij vierde werd voor de financiering ook een beroep gedaan op het machtige kapittel van Sint Jan. Maar de kanunniken weigerden een nieuwe bieraccijns te betalen, dat leidde tot een rechtszaak, die zes jaar later in het voordeel van de geestelijken werd beslist. Al met al hebben de kanunniken zich ruim een eeuw verzet tegen het betalen van belasting op bier en wijn. Een relatief kleine zonde van hebzucht wordt zo de oorzaak van ellende binnen de stad en leidt tot minachting van de geestelijkheid. Zo’n arrogante houding, de seksschandalen en andere misbruiken creëerden een sfeer waarin de reformatie een goede bodem vond.
Maar ook ons houdt Jeroen Bosch een spiegel voor: wij staan bloot aan dezelfde verleidingen als de Middeleeuwer. In zijn paneel de Zeven Hoofdzonden gaat het niet om moord en doodslag, maar eerder om alledaagse kwalen zoals hoogmoed of ijdelheid, hebzucht of gierigheid, woede of razernij, wellust, jaloezie, gulzigheid, en luiheid of lauwheid.
Algemeen was de opvatting dat deze ondeugden de bron van veel ellende kunnen worden indien ze niet worden beteugeld. Dit kan ons niet helemaal vreemd zijn, wie van ons herkent bij zichzelf niet een of meer van deze onhebbelijkheden? Ik in elk geval wel; en U vast ook.
In het evangelie hoorden we: Waar jullie schat is, daar zal ook jullie hart zijn. Als die hemel op aarde onze schat is, als ons hart erbij betrokken is….nou dan ga je er toch voor!
De vraag is nu: Is dat koninkrijk wel zo belangrijk voor ons? Zijn wij voldoende bezorgd om het welzijn van onze medemens, om de kwetsbaarheid van onze planeet of is economie, ons prettige bestaan voor ons toch belangrijker? Is het lauwheid, hebzucht?
Leggen wij onze prioriteiten wel goed? Wij kunnen de problemen niet voor ons uit blijven schuiven, ten koste van mensen van nu en van ons nageslacht.
Laten we ons hier maar eens op bezinnen en bedenk: er worden geen wonderen van ons verwacht, maar samen aan een droom werken kan wel wonderen tot stand brengen.
En wat als er dan op de deur wordt geklopt. . . . ?
Geloofslied za: Een vader had ene mooie droom /zo: Dat een nieuwe wereld komen zal

De tafel wordt klaargemaakt en er wordt gecollecteerd.

Voorbede
God van het leven, wij bidden jou
Voor allen onder ons die willen opkomen
voor gerechtigheid en vrede.
Dat zij vindingrijk mogen zijn
en moedig bij tegenslag en tegenwerking.
Dat de vredelievendheid in eigen kring
aanstekelijk werkt op hun omgeving.
Laat ons zingend bidden

Gij hart gij bron van leven

Bidden we voor alle mensen
die zich niet op sleeptouw laten nemen
door de taal van de oorlog en de haat,
maar de taal van de vrede leren spreken
en geweldloos opkomen
voor de waardigheid van elke mens.
Dat wij zelf zulke mensen mogen worden.
Laat ons zingend bidden

Gij hart gij bron van leven

Omwille van Jouw naam “God van het leven”
vergeet de velen niet die in onze dagen
door oorlogsgeweld worden gedood:
kinderen, oude en jonge mensen
verspreid over heel de wereld.
Vergeet niet allen die gevlucht zijn
of uit eigen land verdreven,
zoals ook wij hen niet willen vergeten.
Verhoor hun en ons gebed.
Laat ons zingend bidden.

Gij hart gij bron van leven

Voor de intenties in ons boek
en voor onze eigen intenties bidden we in stilte…
We bidden ook voor onze overledenen,

Er worden intentiekaarsjes aangestoken.

God van het leven, wil hen omringen
met jouw goedheid en geborgenheid.
Geef hen een nieuwe morgen.

Koester de namen

Gebed aan tafel
Jij die Liefde bent,  wees aanwezig in ons midden
en vervul ons hart met jouw goede Geest
Jij hebt tot mensen gesproken  in dromen en visioenen,
die hun de kracht gaven om jouw weg te gaan.
Jij hebt hen gemaakt  van stotteraars tot enthousiaste redenaars,
van laffe kleine mensen tot mensen vol geloof,
die bergen konden verzetten.
Zo heb Jij ook tot ons gesproken door Jezus:
beeld van jouw goedheid,
beeld van jouw droom over de mens.
Hij droomde van een volk van nieuwe mensen
die, één van geest en één van hart,
zich geroepen wisten tot elkaars geluk.

Gedenk ons hier bijeen

Op de avond voor zijn sterven
nam Hij brood in zijn handen,  dankte jou,
brak het EN  gaf het aan zijn vrienden en zei:
Neemt en eet,  brood voor deze gebroken wereld.
als teken van mijn leven,
gebroken en gedeeld, ter wille van jullie.

En ook de beker liet hij rondgaan
en zei: Als teken van liefde
verbindt deze beker jullie met mij
en met het leven en de toekomst  van alle mensen.
Drink ervan en blijf dit doen  om Mij te gedenken.

Gedenk ons hier bijeen

Daags daarna is Jezus gestorven,
maar niet voorgoed
Jij hebt hem als een droom in ons
laten verder leven.
Wij vragen Jou:
doe ons onze roeping in het leven verstaan,
en laat die droom werkelijkheid worden.
In zijn Geest zijn wij onderweg,
met zijn woorden willen wij bidden,
woorden van vrede,  woorden van toekomst.
Onze Vader

Vredeswens
Van de vrede blijf je dromen, laten we alvast beginnen heel dichtbij en elkaar een hand geven als teken van verbondenheid, van vertrouwen in elkaar.
Vredeslied za: Samen hem achterna /zo: de vrede, de vrede zal zijn /

Communielied za: Zo vaak wij delen /zo: Een vader had een mooie droom

Gebed
We willen bidden, omdat we soms leven alsof alle dromen bedrog zijn,
omdat we U dan niet meer herkennen in de visioenen
in de levende dromen van profeten en getuigen,
die Uw stem in onze wereld zijn.
Omdat we soms geloven dat je “van een droom niet kan eten”.
Toch zijn we hier elke week weer samen,
om brood te breken, en wijn te drinken
om Jouw gedachtenis, Uw droom levendig te houden
Help ons en sterk ons als we daarin soms tekort schieten.

Goed om te weten

Slotgedachte: Twee wolven
Een oude indiaan gaf zijn kleinzoon onderricht over het leven.
“Binnen in me is een gevecht gaande”, zei hij tegen de jongen. “Het is een afschuwelijk gevecht tussen twee wolven. De ene wolf is slecht – hij bestaat uit woede, jaloezie, hebzucht, verwaandheid, schuld, wrok, leugens, en valse trots.
De andere wolf is goed – hij is vreugde, vrede, liefde, hoop, kalmte, nederigheid, vriendelijkheid, vrijgevigheid, en compassie. Binnen in jou woedt dezelfde strijd – en datzelfde geldt voor ieder mens.” De kleinzoon dacht enkele ogenblikken na en vroeg toen aan zijn grootvader::
“Welke wolf gaat het gevecht winnen?”
De oude man glimlachte en antwoordde: “Degene die je voedt.”

Zending en zegen Vrij naar Numeri 6:24-26 11
Droom de hemel open,
zing tegen het beter weten in,
zing en droom van de mens die jij worden mag.
Gezegend je hand die goed doet.
Gezegend je mond die geluk wenst.
Gezegend je voet op de weg naar recht en vrede.

Moge de Enige je geluk en voorspoed schenken.
Moge ‘Ik zal er zijn’ op je neerzien
met een glimlach van genegenheid,
en je vrede schenken,
vrede met jezelf en met iedereen.

Slotlied: Nu wij uiteen gaan