GOEDE VRIJDAG | OVERGAVE

Voorgangers: Franneke Hoeks, Maria van den Dungen, Gepke Kerssen
Met medewerking van Melodiek o.l.v. Hans Waegemakers

Stilte

Gisteren waren we hier. Samen. Nog.
We vierden met brood en wijn
het feest van bevrijding tegen beter weten in.
Alsof het niet op kon. De kruimels op onze lippen.
De beker leeggedronken.
En toen werd het stil. Een kus. En weg was hij.
Onbereikbaar. En wij, hier radeloos, zo vol vragen.
Teruggeworpen op onszelf.

Lied Dans nos obscurités

We zitten hier rondom dit kale kruis. De doeken waarmee we gisteren onze handen mochten drogen, liggen er nog. Restanten van een feestmaal. Die maaltijd die ertoe deed, die ertoe doet. Een maaltijd op de grens van leven en dood.
Een maaltijd van mensen, op weg door het leven. Mensen die naast het goede ook worsten met vragen, zorgen, pijn, verdriet, ziekte, twijfels, radeloosheid, soms. Donker als deel van het leven. De nacht is donker vandaag. We luisteren dit uur naar de woorden die Jezus sprak in die allerlaatste uren van zijn leven. Een gebroken man, genageld aan het kruis. Wat valt er dan nog te zeggen?Woelige tijden. Toen. Woelige tijden. Nu.
Verdeeldheid als nooit tevoren in het politieke landschap. En tegenstellingen die scherper lijken dan ooit.
Toenemende onrust in hoofden en harten van mensen. Meer mensen -oud en jong- die zich overvraagd voelen door wat het leven van hen lijkt te vragen. Met meer vrijheid dan voorheen voelen mensen zich leger en verlatener dan ooit.
Stromen mensen op de vlucht voor oorlog, geweld, uitzichtloosheid. Met de moed der wanhoop op zoek naar een veilige plek om simpelweg te kunnen leven.
Een aarde die schreeuwt om zorg en aandacht. De ontwikkelingen op het gebied van klimaat, maken de grenzen zichtbaar van hoe we als mensen met de aarde omgaan. De grens is bereikt. Zijn we niet al over die grens heen gegleden?
Aanslagen die ons gevoel van veiligheid aantasten. Willekeur. Op straat, in een gebedshuis, in een tram. Nergens ben je veilig. Er wordt veel gezegd, geschreven en gedeeld over wat er om ons heen gebeurt. Meer en meer klinkt de schreeuw om verbinding. Met jezelf, met anderen, met de aarde. We zoeken naar richting in een tijd die met ons aan de haal lijkt te gaan. Woelige tijden, nu. Woelige tijden, toen
Dit uur luisteren we naar de laatste woorden van die man aan het kruis. Zeven keer sprak hij in zijn laatste uren. Kruiswoorden. We zoeken met elkaar in teksten, muziek, beeld en gebed naar betekenis van deze woorden nu. Kruiswoorden. We zoeken naar sporen van betekenis in wat er nu om ons heen gebeurt. Kruiswoorden. Woorden op grensvalk van leven en dood. Toen. Nu.

Stilte

Vergeving
Aangekomen bij de plek die de Schedelplaats heet, werd hij gekruisigd, samen met de twee misdadigers, de een rechts van hem, de ander links. Jezus zei: ‘Vader, vergeef hun, want ze weten niet wat ze doen.’ De soldaten verdeelden zijn kleren onder elkaar door erom te dobbelen. (Lucas 23, 33-34)

De journaliste Yvonne Zonderland schreef recent een boekje over wat zij noemt de verrassende comeback van religie. ‘Vergeven komt eerst. Dat is de radicale en bijna aanstootgevende boodschap van het Evangelie. (…) We zien het schilderij ‘De ontkleding van Jezus’ van El Greco. Het toont Jezus die op het punt staat gekruisigd te worden. Hij lijkt al niet meer van deze wereld, kijkt diep in zichzelf gekeerd naar de hemel die hem straks verlossing zal brengen na zijn zware lijdensweg. De mannen die de klus moeten klaren, gaan onverstoorbaar aan het werk. Naast Jezus staat een soldaat die ons recht in de ogen kijkt. Zijn blik snijdt je door je ziel. Hij zegt; zo zijn mensen nu eenmaal; zwak en dom en ontzettend hardleers. En toch bekommert God zich om hen. Het is een boodschap van mededogen en vergeving. Die neemt de pijn niet weg, maar maakt het leven wel beter te verdragen. De christelijke god is een god die met de mensen meeleeft, die van ze houdt ondanks hun beperking, niet een god die zich boven hen verheft. ‘(Yvonne Zonderland blz. 85)

Vergeving is niet vergeten. God vergeet niet. God vergeeft wel. Misschien dat het juist vanwege deze vergeving, altijd en overal, we onze ogen open durven doen. Kritisch naar onszelf durven kijken en zo over de grens naar de ander heen kunnen stappen. Vergeving wil zeggen dat er een verhaal te vertellen is met een bestemming: het goede leven voor allen, hoe onmogelijk die bestemming ook lijkt.

Laten ons bidden om vergeving. Niemand is perfect. Bewust en onbewust doen we anderen pijn. Laat hier ruimte zijn voor dat wat dat wat om vergeving vraagt.

Stilte

Lied De woorden die wij spraken tot elkaar

Uitzicht
Ook de ​soldaten​ dreven de spot met hem, ze gingen voor hem staan en boden hem zure ​wijn​ aan, terwijl ze zeiden: ‘Als je de ​koning​ van de ​Joden​ bent, red jezelf dan!’ ³⁸Boven hem was een opschrift aangebracht: ‘Dit is de ​koning​ van de ​Joden’. Een van de gekruisigde misdadigers zei spottend tegen hem: ‘Jij bent toch de Messias? Red jezelf dan en ons erbij!’ Maar de ander wees hem terecht met de woorden: ‘Heb jij dan zelfs geen ontzag voor God nu je dezelfde straf ondergaat? Wij hebben onze straf verdiend en worden beloond naar onze daden. Maar die man heeft niets onwettigs gedaan.’ En hij zei: ‘Jezus, denk aan mij wanneer u in uw koninkrijk komt.’ Jezus antwoordde: ‘Ik verzeker je: nog vandaag zul je met mij in het paradijs zijn.’ (Lucas 23, 36-43)

Onze samenleving draait meer en meer om geluk. We leven in angst voor alles wat dat geluk zou kunnen bedreigen: eenzaamheid, scheiding, ontslag, ziekte, armoede, schande. Dit tweede kruiswoord klinkt te midden van een gruwelijk tafereel. Een lijdensweg.
Is lijden het tegenovergestelde van geluk? In recent onderzoek over geluk las ik dat het tegenovergestelde van geluk, ongevoeligheid is. Je niet meer door anderen laten raken. Dan ben je God en iedereen afgesloten. In ons verhaal van vandaag, op de plek waar vonnissen worden uitgevoerd, blijft menselijkheid regeren. We zien het in de misdadiger die Jezus aanspreekt en in Jezus die laat zich raken en woorden van troost en belofte spreekt. Hij belooft de man aan het kruis een plaats in het paradijs. Het paradijs is onze oorsprong en bestemming. Het is die ruimte en tijd waar we mens kunnen zijn zoals God ons mensen bedoeld heeft. Dat is de belofte die Jezus doet. Menselijkheid voor bij de grenzen van het grote oh zo menselijke ik.
Hoe wonderlijk dat iemand, beschimpt, klein gemaakt, aan het kruis genageld toch hoop kan uitstralen. Daar word ik stil van. Hoe uitzichtloos je situatie ook is: je menselijkheid niet verliezen. Misschien is dat wel waar het in het leven uiteindelijk om draait. Menselijkheid is gemakkelijk als je te eten hebt, een dak boven je hoofd, mensen je om je heen en veilig bent. Als dat wegvalt hoe blijf je dan mens?

Laat ons bidden voor de mensen die hun menselijkheid niet verliezen als ze oog in oog staan met situaties die het leven tarten. Mensen die ons lieten en laten zien waar het in het leven om draait. Rechtvaardigheid. Liefde. Trouw. Soms zijn hun namen wereldgeschiedenis. Vaak zijn het mensen die deden wat ze moesten doen omdat hun hart sprak.

Lied Bij U is de bron van het leven

Nabijheid
Bij het kruis van Jezus stonden zijn moeder met haar zuster, Maria, de vrouw van Klopas, en Maria uit Magdala. Toen Jezus zijn moeder zag staan, en bij haar de leerling van wie hij veel hield, zei hij tegen zijn moeder: ‘Dat is uw zoon,’ en daarna tegen de leerling: ‘Dat is je moeder.’ (Johannes 19:26-27)

We leven in een land waar we vrij zijn. God-zij-dank. Kijkend naar de vele mensen die op drift zijn, op zoek naar een veilig plek om te wonen, om mens te zijn, dan beseffen we hoe kostbaar leven in vrijheid is. Hier mag je zijn wie je bent. Tenminste dat hopen we. We hopen op een land, een plaats waar het niet uit maakt of je een hoofdoek draagt, of je een vreemde bent, of je oud bent, of je van een man houdt of van een vrouw. Je mag er zijn. Vrijheid is prachtig en kostbaar. Vrijheid heeft ook een keerzijde, zeker in een samenleving waarin we meer en meer als onafhankelijke individuen leven. Bladerend in het boek van mevrouw Zonderland lees ik: ‘Als je vrijheid opvat als de mogelijkheid om vrij te zijn van bindingen en verplichtingen eindig je in een geestelijk niemandsland. Voor veel mensen is een praktisch, welvarend leven zonder betekenisgeving en zonder diepe bindingen helemaal niet bevredigend. Ze willen ergens toe behoren. ‘(Zonderland 49)
Het is een van de fundamenten van ons leven: ergens bij horen. Wat zagen het in het verhaal van Ruth en Noomi. Ruth verbond zich met haar schoonmoeder. Jouw land is mijn land. Jouw God is mijn God. Er ontstond een nieuwe verbinding voorbij formele familieverbanden heen. Mensen hebben elkaar nodig. Dat zien we misschien niet als het leven ons toelacht. Maar als het leven tegenzit juist dan is verbinding van levensbelang.
Zelfs als hij eigenlijk niet meer kan. Is deze man aan het kruis gericht op anderen. Jezus spreekt nog woorden van verbinding tot de mensen die zich onder dat kruis verzamelen. Dat is uw zoon. Dat is je moeder. Hij roept mensen die getuige zijn van lijden op om nieuwe verbindgingen met elkaar aan te gaan. Zorg te dragen voor elkaar. Er te zijn voor elkaar. In dat getuige zijn van dat lijden ontstaat nieuwe nabijheid.

Laat ons bidden voor verbindingen tussen mensen. Dat daar waar verbinding en nabijheid ver te zoeken is mensen een uitgestoken hand mogen ervaren. Dat wij als geloofsgemeenschap een teken mogen zijn van een ruimte waar vriendschap en relatie keer op keer vorm krijgen.

Lied Waar vriendschap is en liefde

Wanhoop
Op het middaguur viel er een duisternis over het hele land, die drie uur aanhield. Aan het einde daarvan, in het negende uur, riep Jezus met luide stem: ‘Eloï, Eloï, lema sabachtani?’, wat in onze taal betekent: ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten?’ (Marcus 15:33-34)

De eerste drie woorden die Jezus sprak aan het kruis, lieten zien dat er zelfs in uitzichtloze momenten nog iets nieuws ontstond. Zijn woorden spraken over vergeving, geluk en saamhorigheid. Nog steeds oog voor de ander. Hoe lang houd je dat vol? Dit vierde woord is een keerpunt. Een kruispunt. Hier spreekt de bittere wanhoop. Volkomen verlaten. Door mensen. Door God. Er is niets meer te geven. Deze mens is alleen. Zo alleen. Wat blijft er dan nog over. Een schreeuw. Waarom?

Laat ons hier stilstaan bij al die moment waarop we dachten en denken. Waarom? Waarom dit. Waarom deze mens? Waarom dit volk? Voor al dit situaties waarin woorden te kort schieten en wij ons op onszelf voelen teruggeworpen en zo hopen dat Liefde met een hoofdletter zich niet van ons afkeert.

Lied Naar U, Levende, klimt mijn ziel

Dorst
Toen wist Jezus dat alles was volbracht, en om de Schrift geheel in vervulling te laten gaan zei hij: ‘Ik heb dorst.’ (Johannes 19:28)

Stilte | Een gedicht

Ik heb nooit naar iets anders getracht dan dit:
het zacht maken van stenen
het vuur maken uit water
het regen maken uit dorst

ondertussen beet de kou mij
was de zon een dag vol wespen
was het brood zout of zoet
en de nacht zwart naar behoren
of wit van onwetendheid

soms verwarde ik mij met mijn schaduw
zoals men het woord met het woord kan verwarren
het karkas met het lichaam
vaak waren de dag en de nacht eender gekleurd
en zonder tranen, en doof

maar nooit iets anders dan dit:
het zacht maken van stenen
het vuur maken uit water
het regen maken uit dorst

het regent ik drink ik heb dorst.

[Uit: Gerrit Kouwenaar, Gedichten 1948-1978. Amsterdam: Querido, 1982, p. 113.]

Lied Ik ben, zegt Gij, de Eerste en de Laatste

Volbracht
Er stond daar een vat zure wijn; ze staken er een majoraantak met een spons in en brachten die naar zijn mond. Nadat Jezus ervan gedronken had zei hij: ‘Het is volbracht.’ (Johannes 19:30)

Het is volbracht. Alles gedaan wat gedaan moest worden. Wat gezegd moest worden is gezegd. Het is volbracht! Dit woord voelt niet als berusting maar als een oerkreet. Een leven vol liefde geleefd bracht hem en ons tot hier. Een leven gegeven voor anderen. Alle grenzen voorbij in liefdesnaam.   Het is volbracht. Dit leven dat zo abrupt tot stiltand kwam. Uit liefde voor het leven, door zijn keuze voor menselijkheid, omwille van recht en vrede vindt hij de dood. Niet om de lieve vrede, maar om de vrede die wat kost, de vrede die vragen stelt bij wat vanzelfsprekend is. Liefde die grenzen doorbreekt.

Laat ons hier de kwetsbaarheid vieren door dit kale kruis te tooien met voorjaarsbloemen. Niet om onrecht, pijn en lijden te verhullen maar als een teken dat kwetsbaarheid deel is van het leven. Bloemen spreken als woorden te kort schieten. Dat kwetsbaarheid in mensen tot bloei mag komen.

Lied Stilte nu

Overgave
En Jezus riep met luide stem: ‘Vader, in uw handen leg ik mijn geest.’ Toen hij dat gezegd had, blies hij de laatste adem uit. (Lucas 23:46)

Stilte | Lied Nog is de dood

Overgave. Loslaten in het vertrouwen dat de handen van Eeuwige je opvangen. In uw handen leg ik mijn geest. Hij, mensenzoon, kind van God, hij geeft zich over. Geen capitulatie uit onmacht, maar overgave in vrijheid waar God alles is in allen.

En dan. Stil. Adembenemend stil. De woorden voorbij. Ons rest het uithouden van die onmogelijke stilte op weg naar wat gaat komen.