Een gulden regel

SAN SALVATORGEMEENSCHAP  | 20 februari 2022

Voorganger: Franneke Hoeks
Lectoren: Jolanda Lensen en Maria Hoitink

Piano Joost Boekhoven
Fluit Maria Werner

Volkszang onder leiding van Machteld Terlingen

Openingslied  Dit huis is een huis

WELKOM
Wat fijn dat U bij deze San Salvator viering bent aangeschoven. Misschien op papier, misschien fysiek in de viering. We komen hier bij elkaar in een heilige ruimte. We zitten hier niet alleen voor onszelf, maar juist voor de verbinding met de Eeuwig die we kennen als vader/moeder, zoon en
De gulden regel… daar gaat het in deze viering over.  Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook aan anderen niet. In het Lucas verhaal dat we vandaag horen we Jezus deze woorden zeggen in een wat andere formulering. Een leefregel die in alle religies en levensbeschouwingen terug te vinden is. We laten die regel vandaag tot ons doordringen. Om goed te kunnen horen maken we ruimte in ons hoofd en in ons hart.  We maken het stil. In die stilte kunnen alles wat ons bezighoudt neerleggen voor hem of haar.

GEBED
Goede God
dankbaar dat we
hier samen mogen komen
Zoeken we de verbinding met jou.
We zijn, stuk voor stuk,
imperfect en onvolkomen.
Open ons binnenste voor jouw stem,
leer ons vertrouwen op jouw wijsheid
en maak ons tot mensen in jouw geest.

Acclamatie  Herschep ons hart

INLEIDING OP LEZINGEN

We duiken vandaag in het verhaal van Jozef en zijn broers en luisteren zo meteen naar de afsluiting van deze familiegeschiedenis. Jozef is lievelingszoon van Jacob, net als Benjamin. Hij is een doorn in het oog van de tien andere broers. De broers verkopen Jozef als slaaf. Vader Jacob is ontroostbaar.  Jozef komt in Egypte terecht en wordt de vertrouweling van de Farao en weet de Egyptenaren te behoeden voor hongersnood. Jacob maakt carrière in het vreemde Egypte. De honger treft de overgebleven broers. Zij trekken naar Egypte om hulp te vragen bij een hooggeplaatste: Jozef. De broers herkennen hem niet. Hij herkent zijn broers wel. Jozef speelt met ze. Ze krijgen hulp maar hij wil de Benjamin de jongste zien. Eén broer blijft als gijzelaar achter, de anderen gaan terug naar Jacob. Uiteindelijk keren ze tot groot verdriet van de oude Jacob met Benjamin terug naar Egypte. Benjamin wordt beschuldigd van diefstal. Als één van de broers bereid is de plaats van de onschuldige benjamin in te nemen, maakt Jozef zich bekend.

1E LEZING  Genesis 45, 3-11,15
Hij zei tegen zijn broers: ‘Ik ben het, Jozef! Leeft mijn vader nog?’ Zijn broers waren niet in staat antwoord te geven, ze waren verlamd van schrik. ‘Kom toch dichterbij,’ zei Jozef tegen hen, en daarop gingen ze dichter naar hem toe. ‘Ik ben Jozef,’ zei hij, ‘jullie broer, die jullie verkocht hebben en die naar Egypte is meegevoerd. Maar wees niet bang en maak jezelf geen verwijten dat jullie mij verkocht hebben en dat ik hier ben terechtgekomen, want God heeft mij voor jullie uit gestuurd om jullie leven te redden. De hongersnood teistert het land nu al twee jaar, en ook de komende vijf jaar zal er niet geploegd of geoogst worden. God heeft mij voor jullie uitgestuurd om jullie voortbestaan op aarde veilig te stellen; zo wilde hij veel levens redden. Niet jullie hebben mij dus hierheen gestuurd maar God; door hem ben ik de belangrijkste raadsman van de farao geworden, de bestuurder van zijn hele hof en heerser over heel Egypte. Ga onmiddellijk terug naar mijn vader en zeg tegen hem dat zijn zoon Jozef hem het volgende laat weten: “God heeft mij heer over heel Egypte gemaakt. Kom zo snel mogelijk naar mij toe.
U kunt in Gosen wonen, dicht bij mij, met uw kinderen, uw kleinkinderen, uw schapen en geiten en runderen en wat u verder maar bezit. Ik zal u daar onderhouden, want de hongersnood zal nog vijf jaar duren. Dan hoeft u geen gebrek te lijden, u niet en ook uw familieleden en uw dieren niet.”’ Tot slot zei Jozef: ‘Jullie allemaal, ook jij, Benjamin, zien met eigen ogen dat ik het zelf ben die hier met jullie spreekt. ¹³Vertellen jullie mijn vader dus hoeveel aanzien ik in Egypte geniet, en alles wat jullie gezien hebben, en laat hem dan zo gauw mogelijk hierheen komen.’ Daarop viel hij zijn broer Benjamin om de hals; beiden huilden.  Jozef kuste al zijn broers, terwijl hij zijn tranen de vrije loop liet. Pas toen waren zijn broers in staat iets tegen hem te zeggen.

Lied Tijd van vloek en tijd van zegen

2E LEZING  Lucas 6, 27-38
Tot jullie die naar mij luisteren zeg ik: heb je vijanden lief, wees goed voor wie jullie haten,
zegen wie jullie vervloeken, bid voor wie jullie slecht behandelen. Als iemand je op de wang slaat, bied hem dan ook de andere wang aan, en weiger iemand die je je bovenkleed afneemt, ook je onderkleed niet. Geef aan ieder die iets van je vraagt, en eis je bezit niet terug als iemand het je afneemt. Behandel anderen zoals je wilt dat ze jullie behandelen. Is het een verdienste als je liefhebt wie jullie liefhebben? Want ook de zondaars hebben degenen lief die hen liefhebben. En is het een verdienste als je weldaden bewijst aan wie weldaden bewijzen aan jullie? Ook de zondaars handelen zo. En is het een verdienste als je geld leent aan degenen van wie jullie iets terugverwachten? Ook zondaars lenen geld aan zondaars in de verwachting alles terug te krijgen. Nee, heb je vijanden lief, doe goed en leen geld aan anderen zonder iets terug te verwachten; dan zullen jullie rijkelijk worden beloond, en zullen jullie kinderen van de Allerhoogste zijn, want ook hij is goed voor wie ondankbaar en kwaadwillig is. Wees barmhartig zoals jullie Vader barmhartig is. Oordeel niet, dan zal er niet over je geoordeeld worden. Veroordeel niet, dan zul je niet veroordeeld worden. Vergeef, dan zal je vergeven worden. Geef, dan zal je gegeven worden; een goede, stevig aangedrukte, goed geschudde en overvolle maat zal je worden toebedeeld. Want de maat die je voor anderen gebruikt, zal ook voor jullie worden gebruikt.’

Acclamatie Oren en ogen gaan open voor Jezus

OVERWEGING
We luisterden naar de ontknoping van het verhaal van Jozef. Jozef speelt een beetje met zijn broers en wil hen een lesje leren. Wat zou jij doen?  Als iemand je zo de grond in heeft getrapt, zou je in staat zijn hem of haar te vergeven? Eind goed al goed: een verhaal films en musicals waardig.
In verhaal van Lucas dat hier klonk is precies dat wat Jezus zegt.  Heb je vijanden lief. Dat is nogal wat. Wees goed voor wie jou haten, keer de andere wang toe, protesteer niet als jou onrecht wordt aangedaan. Dat is niet te doen.  Als we deze oproep letterlijk zouden nemen dan lijken de rijken en machtigen wel heel veel mee te hebben, maar zelfs Jezus neemt ze niet letterlijk. Als hij in Johannes in het gezicht wordt geslagen, keert hij niet de andere wang toe, maar stelt een vraag. Wat moeten we dan met deze bijna onmenselijke opdrachten.
Behandel anderen zoals je wilt dat ze jou behandelen, zegt Jezus dan. Hij bevindt zich in goed gezelschap. Al lang voor onze jaartelling circuleerde deze leefregel in allerlei variaties. Die gulden regel is de basis voor onze empathie en doe teen oproep om ons te verplaatsen in die ander. De gulden leefregel raakt ons in ons mens-zijn. Om met Rutger Bregman te spreken de meeste mensen deugen en willen het goede doen.
Toch zit er ook een denkfout in de gulden regel die ons heel vertrouwd is. Heeft u dat wel eens meegemaakt. Je krijgt van iemand een cadeautje. De ander zegt dit vond ik echt iets voor jou. Je pakt het uit en denkt…uh, echt iets voor mij?! Het gegeven cadeau zegt meer over de gever dan over de ontvanger.  Toch is dat wat vaak gebeurt: directeuren, politici, managers die – met de beste bedoelingen, proberen hun visie aan anderen op de leggen. Behandel anderen zoals je zelf behandeld wilt worden. Plaats die vertrouwde gulden regel niet juist mij in het centrum van handelen. De Ierse denker George Bernard Shaw merkte haarscherp op dat we weten niet wat de ander wil. Shaw formuleerde dan ook een nieuwe regel: ‘Doe anderen niet wat je wilt dat zij voor jou zouden doen. Ze zouden weleens een andere smaak kunnen hebben.’
Afgelopen week was er veel te doen over het boek de zeven vinkjes van Joris Luyendijk. In dat boek onderzoekt hij zijn privileges. De blanke, hoogopgeleide, ABN-sprekende, heteroman die woont in de Randstad en wiens ouders ook hoogopgeleid, heeft heel veel streepjes voor in deze wereld. Hoe meer vinkjes hoe beter je past in het systeem dat bepaalt wie het voor het zeggen hebben. Door die vinkjes -ik heb vijf van die vinkjes- heb je blinde vlekken, juist doordat je zó in het systeem past.
Vorig jaar deed ik mee aan een gesprek over het slavernijverleden. We kwamen bij elkaar in een 50/50 verhouding van witte en gekleurde mensen. Op die avond realiseerde ik me dat ik voor het eerst van mijn leven in een gezelschap was waarin wit niet de boventoon voert. Dat was voor mij een mooie, leerzame gewaarwording. Ik paste niet automatisch in het overheersende totaalplaatje. Ook de zwarte vrouwen en mannen die deelnamen waren ontroerd, onthutst… hoopvol ook. Het komt zelden voor dat je elkaar in een gelijke verhouding treft, maar ook hoe bijzonder en nodig is het dat dit wel gebeurd.
Vinkjes, streepjes voor, privileges zijn niet erg, maar wel belangrijk om je hiervan bewust te zijn. Ik weet niet wat het is om een andere huidskleur te hebben, om arm te zijn of laaggeletterd.
Die vinkjes en de blinde vlekken die we allemaal hebben, maakt die Gulden regel ingewikkeld. Ik weet niet hoe anderen behandeld willen worden. Ik kan daarbij niet automatisch van mijn eigen vooronderstellingen uitgaan, want mijn zicht op de werkelijkheid is beperkt.  Hoe dat wel?
De onmogelijke opdrachten die in de Lucas tekst aan de gulden regel vooraf gingen zetten me aan het denken. Eigenlijk zijn ze een oproep om het systeem op zijn kop te zetten. Niet te handelen zoals je gewend bent te handelen. De andere kernzin in dit Lucas verhaal is voor mij Wees Barmhartig zoals God barmhartig is: niet oordelen, niet veroordelen, vergeven en geven. Een oproep om te zijn zoals God. Een oproep om mensen te zijn die leven zonder oordeel, vol vergeving en volop delend van de rijkdom die ons ten deel valt. In het licht van de vinkjes klinken deze laatste vier opdrachten als een oproep om je eigen vinkjes onder handen te nemen.  Niet te denken – hoe onbewust ook- dat jij het centrum bent van de wereld. Hoe…. door niets te veronderstellen en het gesprek aan te gaan.  Laten we zoeken naar een nieuwe gulden regel waarin we vragen stellen in plaats van in te vullen. Was het Gandhi niet die zei: ‘Alles wat je voor mij doet, zonder mij, doe je tegen mij’? Op naar die nieuwe gulden regel waarin spreken, ontmoeten ons maken tot mensen die werkelijk beeld van God zijn.

GELOOFSLIED De woorden die wij spraken tot elkaar

KLAARZETTEN VAN BROOD EN WIJN  / COLLECTE

INSTRUMENTALE MUZIEK

VOORBEDE

Eeuwige, we bidden voor de mensen zonder vinkjes, zij die in het publieke debat niet gehoord worden. Dat we groeien naar een samenleving waar met mensen gepraat wordt in plaats van over hen.

Jij die onze gedachten….

Eeuwige we bidden voor mensen die pogingen wagen om de groeiende kansenongelijkheid in de samenleving aan te pakken. Dat zij zich gesteund mogen weten door jouw zachte kracht.

Jij die onze gedachten…

Eeuwige we bidden voor de brandhaarden op de wereld, voor al die plekken waar de spanningen hoog oplopen. Dat de stroom van barmhartigheid harten kan openbreken en geweld voorkomen.

Jij die onze gedachten…

Eeuwige, we willen bidden voor iedereen die worstelt met het leven. We vragen jouw steun voor iedereen die ziek is. We staan stil bij de mensen die we moeten missen, onze dierbare overledenen. Dat zij thuis mogen zijn bij in jouw aanwezigheid.

Jij die onze gedachten….

TAFELGEBED
Jij die God bent,  een zachte kracht alom aanwezig,
wij danken Jou voor de wereld waarop wij wonen,
deze aarde met alles wat er leeft en groeit.
Jij die God bent,  vader en moeder tegelijk
die ons roept, groot en klein,  om goed te zijn,
de ander op te zoeken en te blijven werken aan de vrede
en gerechtigheid.
Wij danken Jou voor Jezus,  die mooie mens uit Nazareth,
die lang geleden heeft gezegd: Maak je geen zorgen,
elke dag heeft genoeg aan zichzelf.
En wat Hij altijd deed, deed Hij ook de laatste avond.
Hij ging met zijn vrienden aan tafel.
Hij nam het brood, brak het, deelde het uit en zei:
Weet jij hoe je gelukkig kunt leven?
Als je het brood van iedere dag niet allèèn eet
maar breekt en deelt met elkaar.
Zo heb ik het ook gedaan toen ik bij jullie was.
Daarna nam hij de beker en zei: drink uit deze beker
als ik er niet meer ben, Vertel elkaar wat echt belangrijk is:
deel vreugde en verdriet en als het aan jullie ligt
wees bevriend met iedereen.
Daags daarna is Jezus gestorven, maar niet voorgoed
Hij leeft nog temidden van ons en gaat met ons mee
naar een betere wereld. Hij zegt: vier je verschillen en weet
dat je niet alleen op de wereld bent. Kijk maar goed:
overal in de wereld waar mensen elkaar ontvangen en ontmoeten,
samen het leven delen,  daar gebeurt het.
In zijn Geest zijn wij onderweg, met zijn woorden willen wij bidden,
woorden van vrede, woorden van toekomst.

ONZE VADER
VREDESWENS | VREDESLIED Ubi Caritas – Taize

DELEN VAN BROOD EN WIJN
Instrumentale muziek

Communielied Eet en drinkt

STILTE

MEDEDELINGEN

SLOTGEDACHTE
Hoog tijd, voor een nieuwe Gulden Leefregel. En wat wil het geval: de feministe Gloria Steinem formuleerde hem al aan het begin van de jaren vijftig. Steinem was in die tijd nog eerstejaarsstudent. Ze ging samen met haar klas op excursie bij de Connecticutrivier.  ‘Ik vond een schildpad aan de oever,’ zo zou ze zich later herinneren,  ‘vlak bij het asfalt. Het was een grote bijtschildpad, meer dan een halve meter lang, maar ik pakte haar voorzichtig op, tilde haar naar de rivier en liet haar erin glijden. De professor zag me, precies op het moment dat de schildpad in het water verdween. Hij zei dat de schildpad niet voor niets het droge op was gegaan – ze wilde eieren leggen – en dat het haar nu maanden zou kosten om ze alsnog te leggen.’ Steinem schaamde zich rot en nam zich voor om de rest van haar leven eerst een vraag te stellen alvorens in actie te komen. Haar nieuwe gulden regel was: vraag het de schildpad!

ZEGENWENS
Moge jouw leven anderen tot zegen zijn:
Dat je ogen met mildheid kijken,
Dat je handen open zijn en opbouwen.
Dat je luistert tot in het zwijgen,
Dat je woorden oprecht zijn
En dat je in hart en nieren bewogen bent
om mensen op jouw weg
God zegene ons op de weg die we gaan
in de naam van de Eeuwige die we kennen als
vader/moeder, zoon en heilige geest.

SLOTLIED  Wonen overal nergens thuis