De laatste levensfase

zondag 18 nov.
Thema: De laatste levensfase
Voorganger:  Gepke Kerssen
Koor: Cantorij
Medevoorganger: Fiet Vreeburg
Lector: Toon v. Mierlo

Openingslied: De vreugde voert ons naar dit huis

Welkom en inleiding
Welkom wie je ook bent, oud of jong, zoekend naar wat van waarde is in dit leven of blij met wat je gevonden hebt.
Vandaag gaat het over de laatste levensfase.
In de discussie die er plaats vindt over voltooid leven, ligt vaak de nadruk op de negatieve kant van het laatste stukje van het leven, op leven dat ondraaglijk of onwaardig  wordt en waarvoor euthanasie de beste oplossing lijkt.
Maar kan die laatste levensfase ook een tijd zijn waarin je op een goede manier je leven afrondt?
Een tijd van loslaten en bij de kern komen? Van een intense verbondenheid met anderen en met de Eeuwige?
Van heel veel goede zorg en bestrijding van pijn?
We praten er over in de groep de laatste levensfase die binnenkort weer bijeenkomt.
We denken er vandaag over na en vieren wat ons draagt in moeilijke tijden en wat ons hoop geeft.

Openingsgebed
U, die de eeuwen door
met mensen meetrok
door de woestijn van het leven
op weg naar het beloofde land
ga met ons mee
in deze viering
in ons leven
houdt de hoop in ons levend
als brood voor onderweg

Zingen: Gij die uw naam hebt uitgeroepen

Nadat het volk bevrijd is uit Egypte, trok het door het water van de zee,
op weg naar het land dat de Eeuwige hen beloofd had.
Maar hun weg voert door de woestijn.
Hoe vind je daar je weg?
Aan de hemel verschijnt een wolk die hen de weg wijst.
’s Nacht is er een vuur aan de hemel.
Maar vervolgens: Hoe blijf je in leven op de plekken waar er niets groeit?
Het volk krijgt honger.

Eerste lezing: Exodus 16
Vanuit Elim trok het hele volk van Israël weer verder.
Op de vijftiende dag van de tweede maand na hun vertrek uit ​Egypte​
bereikten ze de woestijn van Sin, die tussen Elim en de ​Sinai​ ligt.
Daar in de woestijn begon het volk zich opnieuw te beklagen.
‘Had de HEER ons maar laten sterven in Egypte,’ zeiden ze tegen Mozes en Aäron.
‘Daar waren de vleespotten tenminste gevuld en hadden we volop brood te eten.
U hebt ons alleen maar naar de woestijn gebracht
om ons hier allemaal van honger te laten omkomen.’
De HEER zei tegen ​Mozes: ‘Ik zal voor jullie brood uit de hemel laten regenen.
De mensen moeten er dan elke dag op uit gaan
om net zo veel te verzamelen als ze voor die dag nodig hebben.
Daarmee stel ik hen op de proef:
ik wil zien of ze zich aan mijn voorschriften houden.
Op de zesde dag moeten ze tweemaal zo veel verzamelen en klaarmaken
als op de andere dagen.
Hierop zeiden ​Mozes​ en Aäron tegen de Israëlieten:
‘Vanavond nog zult u inzien dat de HEER zelf u uit ​Egypte​ heeft geleid,
en morgen, in de ochtend, zult u de majesteit van de HEER zien.
Hij heeft gehoord hoe u zich beklaagt.
Dat is tegen hem gericht, want wie zijn wij dat u zich bij ons zou beklagen?’

Zingen:           Die chaos schiep

Evangelielezing: Marcus 12

Tijdens zijn onderricht zei Jezus:
‘Pas op voor de ​schriftgeleerden​ die zo graag in dure gewaden rondlopen
en eerbiedig begroet willen worden op het marktplein,
en een ereplaats willen in de ​synagogen​ en bij feestmaaltijden:
ze verslinden de ​huizen​ van de ​weduwen​
en zeggen voor de schijn lange ​gebeden​ op.
Over hen zal strenger worden geoordeeld dan over anderen!’
Hij ging tegenover de offerkist zitten en keek hoe de mensen er ​geld​ in wierpen.
Veel rijken gooiden veel ​geld​ in de kist.
Er kwam ook een arme ​weduwe, die er twee muntjes in gooide,
ter waarde van niet meer dan een ​quadrans.
Hij riep zijn ​leerlingen​ bij zich en zei tegen hen:
‘Ik verzeker jullie: deze arme ​weduwe​ heeft meer in de offerkist gedaan
dan alle anderen die er ​geld​ in hebben gegooid;
want die hebben gegeven van hun overvloed,
maar zij heeft van haar armoede alles gegeven wat ze had, haar hele levensonderhoud.’
Toen hij de ​tempel​ verliet, zei een van zijn ​leerlingen​ tegen hem:
‘Meester, kijk eens, wat een enorme stenen en wat een imposante gebouwen!’ 
Jezus​ zei tegen hem: ‘Die grote gebouwen die je nu ziet –
wees er maar zeker van dat geen enkele steen op de andere zal blijven;
alles zal worden afgebroken

Zingen: Liefde dal van liefde

Overweging:
Je hebt net een slecht nieuws gesprek gehad en je wereld staat op zijn kop.
Of: Je ontdekt dat je nu echt oud bent en je zelfstandigheid moet opgeven.
Je bent begonnen aan het laatste stukje van je leven, maar hoe moet je dat doen? Wat je inlevert staat je duidelijk voor ogen, maar hoe moet je daarmee omgaan?
Het voelt als de woestijn. Oude zekerheden heb je achter je gelaten.
In je oude bestaan had je genoeg om van te leven. Je kon van alles zelf en nu word je afhankelijk. Je hebt geen idee hoe het verder gaat.

Voor het volk Israël was dat oude leven niet zo goed. Ze kwamen niet om van de honger of dorst, wat je in de woestijn kan overkomen, maar het volk moest te hard werken in een land dat hen vreemd was en waar ze als vreemden, een minder soort mensen, behandeld werden.
God had hen daarvan bevrijd. Dat oude leven mogen ze achter zich laten. Ze zijn op weg naar een beter land. Maar eerst is er de woestijn.

De woestijn is een tussentijd in je leven met alle onzekerheden van dien. Je weet waar je vandaan komt en wat je achterlaat.
Wat heb je nodig om te leven in de woestijn?
In deze woestijn ben je meestal niet alleen.
Ook als je partner bent, kind, broer of zus, een goede vriend of vriendin is de schok groot. Ook voor jou verandert de situatie. Niet meer samen….. vul maar in. Een periode van zorg en bezorgdheid. Straks zonder jouw dierbare verder.

Samen optrekken in die woestijn doet goed. Dat lukt niet altijd meteen, maar probeer het! Het is zo de moeite waard om te praten over je angst, je onzekerheid. Nog belangrijker dan het maken van precieze afspraken over uitvaart of financiën.
Samen praten over het leven dat je met elkaar hebt gehad en over  het loslaten.
Samen praten over wat er komt na dit leven samen: een leven na de dood, een leven zonder die ander.
Samen praten over dat allerlaatste stukje. Wat als het echt niet meer gaat?
Samen praten over geloven. Wat draagt je? Kun je het overgeven?
Waar het praten lukt, zeggen nabestaanden later: nooit was het leven zo intens. Nooit was er zo veel liefde.

Niet iedereen heeft een partner of kinderen om zich heen staan, maar er zijn ook anderen dan zo’n kring van naasten. Mensen die je tevoren niet zo goed kende, maar die je juist in deze situatie  nabij komen. Een geschenk uit de hemel.
Voor mijn vader was zijn laatste jaar een tijd van oogsten. Mensen die hem vertelden hoe fijn ze het vonden om met hem gewerkte te hebben, hoe ze hem gewaardeerd hadden.
Bovendien krijg je door de eindigheid van het leven meer oog voor de kleine dingen. Een bloem in de tuin, een boom in bloei, een stel duiven op de rand van je balkon. De zorg die je krijgt. Zomaar een fijn contact met je dokter of iemand die je komt verzorgen.

Ik praat het verdriet, de pijn en de vermoeidheid niet weg.
Maar de goede ervaringen zijn als manna in de woestijn.
Ze geven je vertrouwen dat je er niet alleen voor staat. Dat er ook morgen iets kan zijn wat je goed doet. Ze maken dat je ook blij kunt zijn. Dankbaar om wat je zomaar krijgt.
Voor mij heeft dat te maken met de zorg van de Eeuwige. Zorg, vaak door engelen van mensen uitgevoerd.
Dat manna voor elke dag maakt dat je een aantal zekerheden van je oude leven achter kunt laten. Het gaat nu niet meer om wat je bent, of om de schone schijn, maar om wie je bent, hoe je bent.

Hoe je bent:  voor veel mensen binnen onze gemeenschap is het belangrijk om iets voor een ander te betekenen. Dan is het extra moeilijk als je afhankelijk wordt en anderen voor jou zorgen. En toch.. heb je niets te geven, als je de gewone dingen niet meer kunt doen?
De arme weduwe geeft. Ik stelde me altijd een oude vrouw voor bij dit verhaal, maar hier staat ze afgebeeld als een jonge vrouw met kinderen. Zo anders als je het graag wil zien voor een jonge moeder. Maar zij geeft wat zij heeft. Haar houding straalt vertrouwen uit, overgave.
Zo kan ook bij mensen die ernstig ziek zijn, de angst voor wat komen gaat, verdwijnen en plaats maken voor vertrouwen, overgave. Er ontstaat ruime om te zien wat er wel is. Er is ruimte voor anderen. Je kunt geven wat je hebt. Klein kan heel groot zijn. De arme weduwe geeft haar kinderen het belangrijkste mee wat je ze kunt geven: vertrouwen. Vertrouwen in God, vertrouwen in het leven.

Ik zag een uitzending over mensen die heel ernstig ziek waren. De meesten wilden tot het laatste toe allerlei behandelingen toch nog proberen en werden min of meer overvallen door de dood. Maar één iemand zei: ik wil de tijd hebben om afscheid te nemen. Zijn vrouw vertelde: er zijn altijd mensen om hem heen. Zijn wereld is niet kleiner, maar groter geworden. Er ging rust van hem uit.
Zo jaagt de dood geen angst aan. Liefde is sterker dan de dood.

Ik weet niet hoe het voor mij zal zijn. Ik probeer alvast een beetje te oefenen in het loslaten van wat er niet echt toe doet. Om te leven bij de dag, met het manna van elke dag en om te zien dat wat ik mag géven, anderen nog steeds goed doet.
Ik probeer me open te stellen voor het grote geheim dat ik God noem en hoop dat ik daar steeds meer van mag ervaren als iets dat mij verwondert, verwarmt en waar ik me graag aan overgeef. Ik vertrouw dat er leven mag zijn, ook voorbij de dood.

Ik hoop dat er ruimte zal zijn om afscheid te nemen, mijn leven te voltooien.  Voltooien is als de laatste hand leggen aan een boek, waarna je tevreden kijkt naar het resultaat. Ervan genieten, omdat het goed was. In vertrouwen loslaten, omdat er niets meer hoeft te worden toegevoegd.
En om opeens te merken dat je al op die brug bent, naar het land aan de overkant.
De zon komt op, een nieuwe dag.

Geloofslied: Uit vuur en ijzer

Klaarmaken van de tafel
Collecte
Voorbeden accl.:  Keer u om naar ons toe    
Wij bidden voor wie deze laatste levensfase zwaar valt,
omdat zij geen gezin of familie hebben die vanzelfsprekend om hen heen staan.
Voor wie de dood te snel dichtbij komt, te snel om hem een plaats in hun leven te geven.
Dat er mensen zijn die hen warme aandacht en zorg geven, naast hen staan.

Wij bidden voor mensen, oud of jong, voor wie het leven zo zwaar is,
dat zij de dood als enige oplossing zien.
Dat wij hun nood zien en hen geven wat ze nodig hebben.

Wij bidden voor onze samenleving,
die zo gericht op voor jezelf zorgen en geld verdienen.
Dat zorg nooit een sluitpost is, maar dat wij koesteren wat kwetsbaar is.

Wij bidden voor de wereld
Voor de grote stroom mensen
op weg vanuit de armoede en het geweld van Midden-Amerika
op zoek naar een beter land
Voor de mensen van Jemen, getroffen door oorlog en honger
Help ons te ontdekken hoe wij ook voor hen
de nieuwe wereld dichterbij kunnen brengen

Intenties

Zingen: Koester de namen

Tafelgebed
Wij danken u
dat u met mensen onderweg bent
dat u ons de weg wijst
dat er licht is in het donker
brood voor onderweg
woorden die ons verlangen blijven wekken
naar een land van liefde en recht

Wij danken u voor medereizigers op onze weg
voor mensen die ons voorgingen in vertrouwen,
zoals Mozes en Mirjam
die op weg door de woestijn
bleven geloven in het beloofde land;
zoals de weduwe die alles gaf,
in het vertrouwen niet tekort te komen.

Wij danken u voor Jezus
In wie uw licht scheen als nooit te voren
Die leven bracht waar alles doods leek
In hem werd uw liefde zichtbaar
als dragende grond in ons bestaan.
Liefde die niet verdween toen het moeilijk werd
In hem leefde de hoop
dat liefde sterker was dan de dood.

Toen hij het feest van de bevrijding uit Egypte vierde
het feest van de hoop,
de avond voor hij werd opgepakt,
nam hij bij de maaltijd het brood,
sprak de dankzegging uit,
brak het en zei:
dit brood is als mijn leven
gebroken en gedeeld met jullie.
Hij nam ook de wijn en zei:
dit is de wijn van de nieuwe wereld
waar ik zo mee verbonden ben
Waar jullie brood en wijn blijven delen
daar ben ik er bij,
daar blijft de hoop op de nieuwe wereld levend.

Hij werd lafhartig vermoord,
maar liefde bleek sterker dan de dood
Hij leeft nog altijd onder ons
waar wij in zijn geest leven en sterven
waar wij vertrouwen, hopen en liefhebben als hij
de nieuwe wereld dichterbij brengen

Samen bidden wij met zijn woorden
om die wereld die zeker komen zal

Onze Vader

Vredeswens:  Vrede is voor mij een wereld waarin het leven goed is voor alle mensen

Vredeslied: Een schoot van ontferming

Delen van brood en wijn
In het delen van brood en wijn denken we aan Jezus,
aan zijn leven en sterven en dat hij nog altijd leeft onder ons.
Leef in verbondenheid met de Eeuwige,
deel je leven met wie op je weg komt.
zoals Jezus dat deed.
Van harte welkom aan deze tafel

Communielied:  Gij die de stomgeslagen mond verstaat

Dankgebed:
Wij danken u
dat wij hier samen
het geheim van het leven mogen ervaren:
dat U ons omgeeft,
in elke fase van het leven.
Ook in die laatste levensfase
laat u ons niet over aan onszelf
maar bent u aanwezig
als het zacht herfstlicht
en opent u ons voor elkaar

Mededelingen
Bloemetje

Slotgedachte
Geloven gaat over een basaal vertrouwen hebben in het leven.
Over het ontdekken van een soort oer-goedheid, ondanks al het lijden in de wereld
Over een existentieel vertrouwen dat leven vanuit liefde en dat ontvankelijkheid voor liefde uiteindelijk niet beschaamd zullen worden.
Miroslaw  Volt in Trouw,  9 november 2018

Zegen
Moge de Eeuwige ons zegenen
ons dragen in moeilijke tijden
ons vertrouwen laten groeien
dat liefde wint
opdat wij leven vanuit liefde

Slotlied: Jij die voor alle namen wijkt