Spelenderwijs scheppen

San Salvator gemeenschap 2 en 3 sept 2017
Thema: Spelenderwijs scheppen
Voorgangers: Jack Steeghs, Greet van Steenderen
Muzikale ondersteuning: De Cantorij

Openingslied za: Hier gaan wij zingend
zo: Dat woord waarin ons richting werd gegeven

Openingswoord
De scholen zijn weer begonnen, de vakantieperiode is nu definitief voorbij. We zijn of gaan weer aan de slag. Namens medevoorganger Greet van Steenderen heet ik u allemaal hartelijk welkom in deze themaviering. Een viering die in het teken staat van 1 september: wereldgebedsdag voor de schepping.
Misschien staat u er in het dagelijkse leven – zoals ik – niet altijd bij stil, maar de schepping is een wonderlijk spel: een spel van gegeven omstandigheden én daarin voor een deel meegaan/meebewegen en juist daardoor iets toevoegen dat er zonder jou niet kan zijn. Spelenderwijs scheppen.
Afgelopen vrijdag 1 september werd hier in ’s-Hertogenbosch door meerdere kerken een processie langs verschillende plekken in en net buiten de stad gehouden. Misschien was u erbij. Voor mij en Greet is deze wereldgebedsdag aanleiding geweest om elkaar voor de zomer op te zoeken, af te stemmen en misschien met elkaar een viering te doen. Het zoeken werd vinden. Het vinden werd ontdekken. Wat mij betreft verliep dat bijna als vanzelf. Als in een goed spel. Spelenderwijs scheppen.
We diepten teksten op die hier in Cello niet zo vaak klinken. En voor de scherpe luisteraar klinkt straks hetzelfde evangelie als vlak voor de vakantie, maar dan in een oudere vertaling. En kunt u met de eerste lezing niet meteen uit de voeten? In de overweging wacht mij de schone taak om dat eventuele gemis recht te zetten. Of het lukt? Dat is aan u, aan mij en aan God, in wiens naam we hier bijeen zijn. Laten we daarom met elkaar een moment stil zijn.

Openingsgebed
Scheppende God,
Om te onderstrepen dat niet wij het zijn
die het laatste woord hebben
in de alsmaar voortgaande schepping,
leggen wij onze woorden, gezangen en gebaren in uw handen.
In de naam van de vader, de zoon en de heilige geest, Amen.
Accl za: Wek mijn zachtheid weer – zo: Bij u is de bron van het leven

Inleiding op de lezingen
De lezingen komen dit keer uit de Willibrord 1975 vertaling.
Misschien klinken er vandaag iets minder vertrouwde woorden. Soms drukt een oudere vertaling meer uit dan een eigentijdse, dat God die Gans Andere is en blijft. Aan ons de opdracht om in zijn naam spelenderwijs aan de slag te gaan.

Eerste lezing: Spreuken 8, 22 – 31 (Willibrord 1975)
Jahwe schiep mij aan het begin van zijn wegen, nog voor zijn werken, van oudsher.Van eeuwigheid ben ik gevormd, vanaf het begin, voordat de aarde ontstond. Toen er nog geen oceaan was, was ik al ontvangen, toen er nog geen bronnen waren, rijk aan water. Voordat de bergen waren neergezet, eerder dan de heuvelen was ik ontvangen. Hij had de aarde nog niet gemaakt en de velden, zelfs niet de elementen van de wereld. Toen Hij de hemel op zijn plaats zette, was ik erbij, toen Hij over de oceaan een boog trok, toen Hij daarboven het machtige wolkengewelf zette, toen Hij de geweldige bronnen van de oceaan maakte, toen Hij de zee haar grens gaf, zodat het water zijn gebod niet overtrad, toen Hij de grondvesten der aarde bouwde. Ik was bij Hem als uitvoerster, ik was zijn vreugde, dag in dag uit mij verheugend voor zijn aanschijn, altijd door, mij verheugend over zijn aardrijk en mijn vreugde vindend bij de mensen.
Lied za: Dat woord waarin ons richting werd gegeven |
zo: Niemand heeft u ooit gezien

Tweede lezing: Mattheus 13, 3-9 (Willibrord 1975)
Hij sprak tot hen over vele dingen in gelijkenissen. “Eens”, zo begon Hij, “ging een zaaier uit om te zaaien.Bij het zaaien viel een gedeelte op de weg en de vogels kwamen het opeten. Een ander gedeelte viel op de rotsachtige plekken, waar het niet veel aarde had; het schoot snel op omdat het in ondiepe grond lag.Toen de zon was opgekomen, kreeg het te lijden van de hitte, zodat het verdorde bij gebrek aan wortel.Weer een ander gedeelte viel onder de distels en deze schoten op, zodat het verstikte.Een ander gedeelte tenslotte viel op goede grond en leverde vrucht op: deels honderd-, deels zestig-, deels dertigvoudig. Wie oren heeft, hij luistere.”
Accl za: Uw woord is waarheid heer – zo: Gij moet het eenzaam laten

Overweging
Hoorde u in de eerste lezing iets nieuws? En gelooft u het? Volgens de eerste lezing, een heel oud stukje wijsheidsliteratuur, waren wij mensen al ontvangen nog voordat hemel en aarde hun plek kregen toebedeeld. Voorafgaand aan het scheppingsverhaal waren wij ontvangen. Dat klinkt apart. Vreemd. Hoe moet ik me dat voorstellen? En wat betekent het?
Ik moet bij deze woorden denken aan de inzichten waarmee theoloog Ellen van Wolde in 2009 de voorpagina’s van de landelijke dagbladen haalde. Het is sowieso bijzonder als in een geseculariseerd land nieuwe theologische inzichten de voorpagina halen. Wat was er aan de hand? Het scheppen van God blijkt genuanceerder te liggen dan vaak gedacht. Bij het Bijbelse scheppen hoort namelijk het Bijbelse scheiden.
Gevormd door de tekenleer van Umberto Eco, ging van Wolde in de Bijbel aan het puzzelen met taal en betekenis. Ze ontdekte dat de woorden voor scheppen in Genesis 1 minder eenduidig blijken dan op het eerste gezicht lijkt. God heeft niet uit het niets hemel en aarde gemaakt.
Het leven is en blijft een wonder. Het leven was er al. Het leven is voorgegeven en wij mogen in die voorgegevenheid meegaan. Door betrokkenheid op elkaar en op al wat leeft. Meegaan op die ene aardbol waarop we leven. God heeft van begin af aan mensen nodig. De schepping kon niet voltooid zijn zonder direct te weten dat er mensen gaan komen. Mensen om de aarde te behoeden en te bewerken. En nu komt het. Daarom heeft scheppen op diverse plekken in het scheppingsverhaal ook de betekenislaag van scheiden in zich.
Juist doordat God de elementen schept én scheidt ontstaan er mogelijkheden. Daarom betoogt van Wolde: doordat scheppen en scheiden hand in hand gaan kunnen relaties ontstaan, kan er betrokkenheid ontstaan, kunnen mensen boven zichzelf uitstijgen. Doordat scheppen en scheiden hand in hand gaan gebeurt het leven. Doordat scheppen en scheiden hand in hand gaan komt een hemel op aarde in zicht.

Als relaties al zo vroeg in de schepping besloten liggen, als scheppen + onderscheid tussen al wat geschapen is van begin af aan realiteit is, dan moet bewegen met de schepping een gevraagde basishouding zijn. Want relaties kunnen niet zonder beweging. Elke tijd en plaats reikt als vanzelf nieuwe vragen en mogelijkheden aan. Wat nodig is ligt in de schepping besloten. Beweging wordt zo intuïtief met de schepper meebewegen.
Voor een illustratie neem ik u even mee naar de wereld waar ik uit voortkom, de landbouw. Ergens in de eeuwenlange beweging van scheppen en scheiden is tienduizend jaar geleden de landbouw ontstaan. In de tijd van jagen en verzamelen was het mensenleven rauw en hard. Gaandeweg gingen mensen zich settelen op plaatsen waar men veilig en in een mild klimaat kon wonen en werken. Later kwamen steden op, maar ook in de middeleeuwen was honger nooit ver weg. Ondervoeding was eerder regel dan uitzondering. Totdat de kunstmest verscheen.
Het is nog maar een eeuw geleden dat boeren de handen vol hadden om de eigen monden te voeden. Kunstmest veranderde dat ingrijpend. Dat chemische meststoffen niet alleen maar zegen hebben gebracht weten wij nu. Maar laten we nooit vergeten wat vooruitgang in landbouwmethoden de mensheid heeft gebracht: 150 jaar geleden waren 25 boeren een hele dag bezig om 1 ton graan te oogsten. Nu wordt dezelfde oogst in 6 minuten binnengehaald door 1 combinemachinist.

Terug naar de lezingen: Ik lees in het evangelie van vandaag dat scheppen een lichtvoetig heilig spel voor Gods aangezicht wordt. In een gelijkenis reikt Jezus ons het beeld van de zaaier aan. Net als uit de eerste lezing blijkt hier dat het bewegen zo belangrijk is. Wees scheutig als de zaaier. Strooi er lustig op los. Heb vertrouwen, doe het nu maar. Je kunt het. Maar zaai tenminste! En lukt het deze keer niet. Komt het zaad op verkeerde bodem? Geeft niet. Er komen meer kansen. Omdat de mogelijkheid om opnieuw te scheppen in alle leven besloten ligt. Elke dag weer. Daarvoor heeft God jou nodig. Jij hem. En wij elkaar.
Geloofslied za: Zoals de mensen leven doen de vogels niet
zo: Ik zal in mijn huis niet wonen

De gaven van brood en wijn worden op tafel klaargezet

Voorbede
God van liefde,
Gij zijt de schepper en vader, moeder
van ons, van mij,
van elk mens in deze wereld;
zolang er mensen zijn op aarde
zijt Gij te vinden onverwacht,
overal waar wij gaan.

Omdat gij het zijt

God van liefde,
Gij hebt de voortgang van het leven op aarde
aan de mensen in handen gegeven,
Wij bidden U
maak ons zo nieuw en oorspronkelijk
dat wij durven leven met elkaar
dichtbij, van dag tot dag.

Omdat gij het zijt

God van liefde
wij bidden voor onszelf, oud of jong,
dat wij blijven zoeken naar vriendschap
en groeien in wijsheid en trouw
in de geest van Hem die wij noemen
Onze Vader, onze wijsheid, onze schepper.

Omdat gij het zijt

Tafelgebed
Gezegend Gij, die onze oren opent,
ons laat luisteren naar de mensen:
hun plezier en hun noodkreet
naar de aarde: haar klanken en haar zuchten

Gezegend Gij, die onze monden opent,
ons laat spreken, woorden van vergeving
ons laat zingen, tonen van vrede
ons laat proeven, geluk van leven

Adem van buiten, kom in mij binnen
dat ik leef, dat ik ben:
kind van de aarde,  kind van U.

Gezegend Gij, die onze ogen opent
ons laat zien, ongerechtigheid en lijden,
opstand en hulpvaardigheid,
ons licht geeft, en inzicht
hoe kwetsbaar de schepping is.

Gezegend Gij, die onze handen opent,
ons laat voelen, warmte en mildheid,
afstand en verharding, ons laat geven,
goedheid en nabijheid, ons laat ontvangen,
mensen van goede wil.

Adem van buiten, kom in mij binnen
dat ik leef, dat ik ben:
kind van de aarde,  kind van U.

Gezegend Gij, die onze harten opent
ons laat raken door eenvoud en broosheid,
vriendschap en liefde, ons aanspreekt door
Jezus, kind van jou, mens onder mensen,
en ons voorging, met de hemel op weg,
opdat niemand verloren zou gaan.

In de avond voor zijn sterven,
nam hij brood in zijn handen,
sprak zijn dank uit naar U,
brak het en deelde het aan zijn vrienden
met de woorden:
dit is mijn leven, gebroken voor jullie,
deel en eet dit met elkaar, telkens opnieuw,
breng zo de hemel bij de mensen.

Zo nam hij ook de wijn,
gaf die door en zei daarbij:
dit is mijn liefde, tot vreugde van iedereen,
drink samen uit deze beker,
als vrienden aan één tafel.
Blijf dit doen, als levende herinnering aan mij.

Zo willen wij op weg gaan, in zijn Geest,
in wie Gij aanwezig bent, zo willen wij bidden,
met woorden die Hij ons gegeven heeft:
Onze Vader

Vredeswens
Vrede.
Er is geen duurzamere basis voor alle leven op aarde mogelijk zonder vrede.
Daarom zeggen wij elkaar in elke viering ‘vrede en alle goeds’ toe.
Vredeslied za: Maak mij tot een bedding van uw vrede
zo: Waar vriendschap heerst en liefde

Iedereen wordt van harte uitgenodigd aan de tafel van brood en wijn
Lied za: Wie als een God wil leven – zo: Wie mag te gast zijn

Afsluitend gebed
Scheppende God, wij danken U
voor de woorden, gezangen en gebaren die we met elkaar deelden,
waardoor we meer mens hopen te worden,
spelenderwijs verbonden als we zijn,
met U en met elkaar.

In de naam van de vader, de zoon en de heilige geest, Amen.

Slotgedachte
Drie ankers voor een spelenderwijs scheppingsspel:
1) Een vrije dag in de week hebben we te danken aan het Joodse volk en de Torah.
De Sabbat is het menselijk tegoed op de alsmaar doorgaande (natuur)processen.
Koester deze rust die je gewoon nodig hebt.
2) Er is maar één God. Bewaar en bewerk de schepping daarom in zijn naam.
En koester de geloofsgemeenschap die je daarbij ondersteunt.
3) Hoop is als de wortels van een boom.
Hoop is onzichtbaar maar voedt alsmaar wat we doen.
Verlies nooit de hoop. Want hoop helpt je door moeilijke tijden heen.
(Bewerkte tekst van Leen de Ronde, predikant in Tiel)

Zegenwens
Mogen wij voor elkaar een zegen zijn,
bij alles wat ons te doen staat,
bij alles wat we mogen beleven,
bij alles wat ons overkomt.

Mogen wij vandaag
voor elkaar een zegen zijn,
in ons verschillen en in ons gelijken.

Mogen wij voor elkaar een zegen zijn
in het leven dat we samen delen,
zo kwetsbaar als het is.

Dan zal God ons zegenen in zijn Naam:
Vader, zoon en heilige geest, amen.

Slotlied za: Van grond en vuur -zo: Komen ooit voeten gevleugeld