Jezelf verloochenen?

San Salvatorgemeenschap 27-8-2017
Thema: Jezelf verloochenen?
Voorganger: Ard Nieuwenbroek

Openingslied za: Hier wordt een huis voor God gebouwd
zo: Voor mensen die naamloos

Welkom
Welkom vandaag in deze viering. Welkom voor jou die hier wellicht voor het eerst aanwezig is, zoekend naar wat je wilt ontvangen. Welkom voor jou die hier zo vaak komt, met vreugde en verdriet. Welkom voor jou die zo verlangt naar licht in jouw leven.

Jezelf verloochenen. Dat is het thema van deze viering. En iedereen heeft eigen beelden bij zo’n thema. Gevuld met eigen ervaringen uit je leven. Het is niet zo’n makkelijk thema. Ik moet jullie eerlijk bekennen dat ik er nogal op heb gekauwd. Het mooie is dat, ook in dialoog met anderen, er dan frisse gedachten ontstaan en ik dan op voor mij onbekende teksten en gedachten stuit. Zo ontdekte ik deze keer Simone Weil, een Franse filosofe die, na een te kort leven, in 1943 overleed. Ze heeft me geïnspireerd en bemoedigd en dat wil ik graag vandaag met jullie delen.

Voordat we gaan luisteren, zingen en nadenken is het goed om de stilte te zoeken in onszelf en om ons heen:

Gebed
Eeuwige, die ons tussen de mensen wil zien.
Beadem ons hoofd en ons hart,
Zodat we jou weten en jou voelen.
Laat ons niet verloren lopen in het donker,
en geef ons het licht waar we op vertrouwen kunnen.
Lied: za: Licht zal ons leven zijn – zo: De avond valt

De lezingen gaan vandaag over jezelf verloochenen. Of hoe je dat juist niet doet. De eerste lezing is van de Dalai Lama. In het Evangelie roept Jezus ons op onszelf te verloochenen. In zijn voetspoor.

1e lezing: Dalai Lama
In ons binnenste leeft een soort liefde, een gevoel van genegenheid voor onszelf. Dat is heel belangrijk. Die liefde heeft niet te maken met wat we doen, maar met wie wij zijn. Het is mijn overtuiging dat mensen van nature beseffen dat ze niet geboren zijn om te lijden, maar om gelukkig te zijn. Als we moeilijke tijden doormaken, willen we onze problemen te boven komen, want we streven naar vreugde. De liefde voor onszelf laat zich niet bedriegen door uiterlijke schijn, maar is gericht op ons diepste zelf. Het is goed om op die manier ook naar anderen te kijken. Die willen ook, net als wij, het lijden overwinnen en gelukkig worden.
Als we beseffen dat we elkaars lotgenoten zijn, kunnen we begaan zijn met elkaar en aandacht opbrengen voor wat er in het binnenste van de ander leeft. En dan mogen we toch hopen dat zij op hun beurt compassie hebben met ons: dat ze meeleven met wie wij werkelijk zijn?
Lied za: Al heb ik hoge woorden – zo: Tijd van vloek en tijd van zegen

2e lezing: Mattheüs 16, 21-24
Vanaf dat moment begon Jezus zijn leerlingen te vertellen wat er met hem moest gebeuren. Hij zei: ’Ik moet naar Jeruzalem gaan. Daar zal ik veel moeten lijden. De leiders van het volk, de priesters en de wetsleraren zullen mij doden. Maar drie dagen later zal ik opstaan uit de dood’. Toen nam Petrus Jezus mee, weg van de andere leerlingen. Hij zei tegen Jezus: ‘Nee, dat mag niet gebeuren! God zal u beschermen, Heer.’ Maar Jezus draaide zich om en zei tegen Petrus: ‘Achteruit jij, Satan! Houd me niet tegen. Jij denkt aan wat mensen willen, maar niet aan wat God wil.’ Jezus zei tegen zijn leerlingen: ‘Als je mijn volgeling wilt zijn, dan moet je jezelf verloochenen, dan mag je niet meer aan jezelf denken. Nee, je moet bereid zijn om je leven op te geven en met mij mee te gaan’.
Lied: Wie zijn leven niet wil geven

Overweging
Woorden doen je wat. Ze roepen een emotie op. Dat precies gebeurde er toen ik in de Evangelielezing las: ‘Als je mijn volgeling wilt zijn, dan moet je jezelf verloochenen’. Jezelf verloochenen, het is nogal wat. Ik kan niet geloven dat Jezus met jezelf verloochenen bedoelt, dat je jezelf naar beneden moet halen. Hij predikt immers geen zelfhaat, dat is destructief. Zelfverloochening staat niet haaks op zelfwaardering. Je kunt pas spreken over wat zelfverloochening betekent, als je juist eerst een gezonde zelfwaardering hebt. Van daaruit is zelfverloochening meer iets als: jezelf durven loslaten, jezelf durven overgeven of verliezen aan de ander. Want dat is het. Niet jezelf onderuit schoffelen of naar beneden halen. God wordt heus niet groter, als jij klein van je zelf denkt, integendeel. Zelfverloochening is uit jezelf treden naar de ander toe, je verbinden. Niet op je zelf blijven staan, maar uitgaan naar die ander. Dat is toch precies de beweging die Jezus steeds maakt naar mensen, en die hij ons voor doet?

Jezelf verloochenen is vaak verkeerd begrepen. Als jezelf wegcijferen of opofferen. Vooral vrouwen kregen vaak ingepeperd dat dit hun taak in het leven was. Velen zijn daardoor diep verwond geraakt. Maar jezelf verloochenen kan ook een positieve betekenis hebben. Dan verleggen we de aandacht van onszelf naar de ander. We ‘verliezen’ ons ‘ik’. Je eigen ego doet dan een stapje terug om de ander beter op zijn volle  waarde te kunnen inschatten en ook om  die ander in alle rust zijn verhaal te laten vertellen. Het valt mij wel eens op dat veel mensen lijken te luisteren, maar in feite al bezig zijn met  het formuleren van hun eigen gedachten. Jezelf ‘verloochenen’ is jezelf loslaten. Door anderen ontdekken we wie we zijn. Door het middelpunt van ons bestaan te verleggen, vinden we onszelf terug als nieuw. Rond deze gedachte vond ik inspiratie bij de Franse filosofe Simone Weil. In haar korte leven kwam ze in een fase waarbij ze, nota bene als filosofe, haar denken besloot zoveel mogelijk los te laten. In plaats daarvan wilde ze zich geven aan anderen. In het onderwijs, in het verzet, in het werken en leven met fabrieksarbeiders in ellendige omstandigheden. Dat deed ze niet om ‘goed te doen’. Niet uit opoffering. Maar omdat in het lijfelijk delen van de armoede van een ander iets gebeurt: Iets wat ze noemt, en ik citeer haar, ‘de aanraking van de ziel met God’. Het gaat niet om ‘God zoeken’, maar om aandacht: ‘dat de geest leeg is, dat je eigen gedachten plaats hebben gemaakt voor de ander’.

Misschien is dat werkelijke zelfverloochening, zoals bedoeld door Jezus in de Schriftlezing. Misschien is dat de kern van wat de Dalai Lama ‘compassie’ noemt. En aandacht, dat is het belangrijkste woord in de mystieke filosofie van Simone Weil. Aandacht is bij haar: een leegte scheppen in jezelf. Je eigen ik terugtrekken, om de ander ruimte te geven. Jezelf verloochenen om een ander tot leven te brengen. Aandacht kan een geslagen hoopje mens recht doen en weer gezicht geven.

Deze benadering heeft de laatste jaren vorm gekregen in de zogenaamde presentietheorie, ontworpen door Andries Baart. Deze wordt vooral toegepast in de hulpverlening, maar ook binnen managementteams in bedrijven. ‘Presentie’ betekent dat je met de ander een relatie opbouwt, waarin je elkaar goed leert kennen, waarin je dichtbij mag komen en waarin je heel goed leert begrijpen wie die ander is en wie jij voor hem of haar kunt zijn. Het gaat dus niet in de eerste plaats om problemen oplossen, discussiëren, resultaten behalen en zo efficiënt mogelijk werken, maar om de ander erkenning te geven in wat zij meemaken, hen te waarderen om wie ze zijn en hen het gevoel te geven dat ze de moeite waard zijn. In Ordune proberen we deze manier van omgaan toe te passen in een project, dat we samen met Samen Leven Samen Delen van Wim de Bekker uitvoeren. Het gaat dan om ontmoetingen met kwetsbare ouderen uit Orthen.  Jezelf verloochenen is ook hier belangrijk. Het gaat niet om jouw zelf als vrijwilliger. In gesprekken met kwetsbare ouderen zoek je juist naar de leegte in jezelf om de ander, in dit geval de kwetsbare oudere, werkelijke aandacht te kunnen geven. Onvoorwaardelijk en liefdevol. Is het niet voor ons allen een geweldige, en bijna goddelijke, uitdaging zo onszelf in het dagelijks leven te verloochenen? Met mensen in onze nabijheid. Jij, ik en wij samen.
(Geïnspireerd door Bert Altena, Simone Weil en Andries Baart)
Geloofslied za: Om warmte – zo: Wie al een god wil  leven hier op aarde

De tafel wordt klaargemaakt en er wordt gecollecteerd

Voorbeden
Eeuwige,
We bidden voor mensen die, in de zelfkant van het leven, hun boosheid, wanhoop en verdriet niet meer de baas zijn. Voor allen die lijden aan verslaving en geweld bidden we om kracht en vertrouwen.

Gedenk ons hier

Eeuwige,
Vandaag bidden we jou ook om verlossing voor zovele mensen die lijden onder het kwaad van anderen: vluchtelingen, slachtoffers van seksueel misbruik, gemartelden en politiek gevangenen. Sta hen bij met jouw troostende levensenergie.

Gedenk ons hier

Eeuwige,
Graag willen we jouw voorbeeld volgen. Dat we vanuit de leegte in onszelf liefdevolle en onvoorwaardelijke aandacht geven aan anderen. Wil je ons nabij zijn om zo bereikbaar te zijn voor anderen?

Gedenk ons hier

Eeuwige,
Onszelf verloochenen is ook loslaten en vertrouwen op jouw goddelijke kracht in en met ons , soms ook los van onze menselijke actie. Geef ons vertrouwen en de moed om af en toe los te laten en ons  in jouw handen te leggen.

Gedenk ons hier

Eeuwige,
Vandaag bidden we in het bijzonder voor mensen die lijden in hun bestaan. Geplaagd door een depressie leven ze, dag in dag uit, in duisternis. Soms zonder enig zicht op verlichting. Soms zonder echte aandacht van anderen. Sta hen bij in hun donkerste momenten van eenzaamheid. Geef ons jouw wijsheid om ook voor hen aandachtig te zijn.

Gedenk ons hier

Eeuwige,
Vandaag bidden we ook voor de gebeden die in ons gebedenboek staan geschreven. Ook gedenken we nu onze voorouders en onze ouders die ons het leven hebben doorgegeven. In jou danken we hen voor hun menselijke goedheid. Ook gedenken we hier hen die zijn overleden. Vandaag noemen we in het bijzonder

Koester de namen

Tafelgebed
Wij zeggen jou dank, Eeuwige,
omdat jij ons nooit afschrijft, nooit wegduwt.
Omdat jij zoveel geduld met ons hebt,
ons steeds opnieuw laat beginnen.

Wij zeggen je dank omdat je ons neemt zoals wij zijn
met onze kleine en duistere kanten, maar ook met onze goede wil.

Wij zeggen je dank voor zoveel lichtende voorbeelden om ons heen,
die ons begrijpen, aandacht geven en aanvaarden,
die ons vergeven als wij onszelf niet verloochenen en niet onvoorwaardelijk beschikbaar zijn voor de ander.

Voor hen die ons bevestigen, bemoedigen en verlichten
bij wie wij mogen zijn zoals wij zijn,
voor wie we niets hoeven verbergen.

Wij zeggen je dank voor Jezus van Nazareth,
zo diep en zo menselijk, vol compassie
Hij moedigde mensen aan,
Hij gaf zich aan ieder die zich klein en weerloos voelde:
Hij werd één van hen en sprak zijn geloof in anderen zo vaak uit.

Hij werd één van hen door zich te breken en te geven,
door brood te zijn voor anderen.
Nu we hier samen zijn
delen wij het brood en wijn zoals hij zei:
‘Deel dit brood en deze wijn,
deel het leven met elkaar
en ik zal jullie leven delen.
Hou je vast aan elkaar en heb geloof in elkaar’

Laat ons vinden met handen vol vrede,
met woorden van leven, vertrouwen en aandacht.
Mensen die niet alle antwoorden weten
maar luisteren naar ons en onze onzegbare woorden.
Onze Vader

Vredeswens
Elkaar de hand schudden is een gebaar waarbij we elkaar zeggen: ik wil me met jou verbinden en geef je aandacht! Onze handen zijn zo een teken van samen zijn. Laten we elkaar dan ook nu de hand schudden, als teken van werkelijke aandacht voor elkaar.
Vredeslied za: Samen hem achterna – zo: Da pacem Domine

Iedereen wordt van harte uitgenodigd aan de tafel van brood en wijn
Lied za: Gij komt tot ons waar niet verwacht
zo: Waar vriendschap is en liefde, daar is God

Slotgedachte: Aandacht
Aandacht is eerbiedig
Ze dringt zich niet op
Ze kan wachten
Ze laat vertrouwen groeien

Aandacht is ontvankelijk
Ze stelt zich open
Ze leeft zich in
Ze kan ontvangen

Aandacht is tijd
Ze neemt de tijd
Ze jaagt niet op
Ze overhaast zich niet

Aandacht is attent
Ze ziet het kleine
Ze vergeet het niet
Ze doet wat ze zegt

Aandacht is trouw
Ze blijft komen
Ze houdt de lange duur vol
Ze komt in moeilijke tijden

Aandacht is aanwezigheid
Ze kent de waarde van “er zijn”
Ze weet stil te zijn
Ze is eenvoudig

Gelukkig de mens die aandacht schenkt
En die aandacht ontvangt.
(Marinus van den Berg)

Zegen en wegzending
Eeuwige,
Voed ons met jouw licht van vrede
Sterk ons met de kracht van jouw licht
Inspireer ons met het licht van jouw woorden

Daartoe zegenen we elkaar en onszelf
in de naam van Vader, Zoon en Heilige Geest, Amen

Slotlied: za: Zolang wij adem halen – zo: Is een mens trouw